On Pinoy Indie Digi Cinema

Long live Pinoy indie digi cinema!

Now on its third year, the boom of what is coming to be called Pinoy indie digi cinema continues. Cinemalaya heralded this cinema sponsoring ten films per year for production. Star Cinema’s Cinema One produced six indie films. Tied with capital sponsored by big business—Conjuangco and Lopez—the impetus for this digi cinema remains curiously a private initiative.

Indie or independent simply refers to the mode of production that deviates from mainstream studio funding. It also refers to the “spirit” or intent in filmmaking, focusing on less mainstream and even subaltern, postmodern multiple identities. These are films that mainstream cinema would never think of producing because of their propensity for art rather than their commercial viability. The films oftentimes use non-studio stars, location settings, more imaginative storytelling and use of technicals. These films have a freer reign on creativity that what mainstream cinema regiments.

Clearly, the forefathers of this movement are Lino Brocka and Ishmael Bernal, and even Mike de Leon, more successful directors who were able to find a middle ground between their art, focusing on an aesthetics of poverty, and the studios. Along side this mainstream movement are the figures of independent cinema poised by conceptual artist Kidlat Tahimik and documentarist Nic deocampo, who introduced alternative Philippine filmmaking to the world art festival market.

The more recent predecessors of Pinoy indie digi filmmaking are composed of stalwarts who find a greater affinity with the development of what would be termed as the Second Golden Age of Philippine cinema, bookended by Brocka’s Maynila sa Kuko ng Liwanag (1975) and Orapronobis (1989). Mario O’Hara’s Ang Babae sa Breakwater, Jeffrey Jeturian’s Tuhog and Pila-Balde, and Mario J. Delos Reyes’ Magnifico are examples of this continuity, advancing their own film styles while drawing from Brocka and Bernal’s paradigm of Philippine national cinema. The alternative precursors of this movement, and still most active in innovation, are filmmakers Lav Diaz and Khavn de la Cruz.

Pinoy indie digi cinema uses digital technology to tell postmodern plural identities of Filipino subalternity. Examples of which are the gay pre-teen belonging to the lumpen class in Ang Pagdadalaga ni Maximo Oliveros, and young underclass subcontractual workers serially falling in and out of love as their contract ends in Endo. These films can no longer assume to speak about a broad mass of people but on newer and multiple identities of the disenfranchised, as their connection to the traditions of the new Philippine cinema.

Digital technology makes filmmaking more practical to shoot in a squatters’ community or a mall. Innovative directors and cinematographers work on maximizing the digital look, rather than simply enhancing digital to be the poor director’s technological recourse to celluloid. Directors who simply want to tell their story in digital, however, fall into the trap of trying to make a film using a shoestring budget. The effect of which is digital as a small film, looking more like a television melodrama than a digital film as it should be.

Pinoy indie digi films borrow from and innovate on modernist film traditions. From Italian neorealism, it is the slow-pace storytelling, using non-actors or actors plucked out from the film’s actual setting, and favoring long takes and long shots to depict a filmic reality of time passage. From the French new wave, it is the rawness of filming—tracking shots using jittery camera movement, cinema verite—that is intended to envelop the viewing. From Japanese new wave, the perverse overdramatization of sex and violence by lumpen gangs and artists are styled in film. From the Korean new wave, the successful mimicking of Hollywood classical narrative, technologically stylized and innovative, to retell gangster, teenage, underclass, and young adult’s coming-into-being through travails of love and lust. And from the most recent new Thai cinema, it is the postmodern angst of search for identity with no promise of coming into full cohesion in the film’s end.

Interestingly, the tactics-of-choice to herald this movement come in three different forms. The pink cinema of Brocka and deocampo would bear new fruits with the initial salvo offering of Pinoy indie digi cinema. Ang Pagdadalaga ni Maximo Oliveros and Masahista reintroduced the art audiences to the recent workings of Philippine cinema. The other tactic uses Kidlat Tahimik and even Bernal’s conceptual

art approach to tackling individual and social realities. Todo, Todo, Teros and Huling Balyan ng Buhi by directors from Ateneo de Manila University, are examples of this legacy. Both tactics, however, fall within the larger paradigm that defines older and newer translations of Philippine cinema—the aesthetics of poverty.

It is not only the audience of the global art film market that demands this of Philippine cinema but even those limited (at this time) of the growing number of local aficionados of Pinoy indie digi cinema also do so. We want our films about the absentee signifier that somehow organizes our collective lives, and this is, of course, the actual poverty experienced by the vast majority of Filipinos. How can it not be the dominant filmic representation of Philippine reality?

Thus, the recent batch of Cinemalaya output, Tribu, about gangsters and social violence in Tondo, and Endo seem to figure out and innovate on this major trope of Philippine cinema. What results are new filmic stunners both on the level of overt style, as in Tribu, and covert ethos, as in Endo. With filmmakers’ fingers dipped correctly into this pool, Pinoy indie digi cinema seems to be even headed for higher heights.

And with this development, with the rise of a new breed of actors both from legitimate theater and film and even from specific social locations, with the community cohering into a solidarity of political, cultural and economic purpose, the audience development is also forthcoming. It is expected that those in the know of this cinema—fellow filmmakers, critics, film and communication students--become the primary audience at this time. With the increasing quality of production, the audience awaits the films that they truly deserve.

On Huling Balyan

Pagkatangi ng Huling Balyan at Ilang Isyu Mula Rito

Mahirap maintindihan ang Huling Balyan sa Buhi (Woven Stories of the Other). Apat ang espasyong di direktang nagtatagpo pero pinaghabi ng lokalisadong tunggalian ng hukbong bayan at militar: ang balyan o manggagamot na ang sariling sugat sa mga kamay (parang stigmata) ay hindi niya magamot; ang grupo ng New People’s Army (NPA) na sa pagitan ng paglilipat ng maysakit na kasama ay unti-unting nangapigtas; ang isang sundalo na napalapit, kung posible man ito, sa baylan; at ang magkapatid na tila diwatang naglalaro sa kagubatan, hinahanap ang ina. Ang lahat ng ito ay nakalunan sa katutubong komunidad ng Matisalog at sa Barangay Naplico sa Arakan Valley, North Cotabato.

Ayon sa synopsis ng pelikula para sa 9^th Osians Cinefan Festival Sections:

This is a tale about an inter-tribal war and the threat of extinction hanging over the Buhi tribe. Its over-protective Balyan (tibal shaman/village healer) provides the backdrop for parallel tales, about the changing landscape of southern Philippines. Spoken entirely in Mindanao Bisaya and starring local people, Woven Stories of the Other is a revelatory look at a culture in flux. Manay, a priestess and bearer of stigmata, is at the center of several incidents that touch upon themes of identity, loss, and change. While the Balyan rails against her disappearing Buhi traditions, a group of guerrillas studies Marxism in the forest, and two children go on a search. A haunting score complements rich, tableaux-like images to create a vivid and sometimes conflicting portrait of a people. Beautifully shot and sparsely scored, this film is a masterful first attempt to tackle history of colonialism and imperialism in the director’s country.

Mataas ang pamantayang itinakda ng Huling Balyan para sa sarili. Dalawa ang voice-over narration—sa balyan at sa babaeng lider ng NPA—na may katutubo at metapisikal na diskurso ng buhay at kamatayang binabanghay. Madalas gumamit ng real time at long take, tinatalakay ng pelikula ang pagdanas ng kontradiksyong pang-estado (ang digmaan sa pagitan ng gobyerno at ng kanyang militar, at ng NPA) sa loob at labas ng digmaan-bayan, sa laylayan nito sa komunidad at kabundukan. May diskurso hinggil sa nawawalang tradisyon ng katutubo—hindi pa dahil sa modernisasyon o ang kawalan nito, tulad ng kawalan ng serbisyong publiko tulad ng doktor at kanluraning medisina, kundi dulot pa ng militarisasyon sa komunidad ng katutubo. At may metapisikal na agendang inihahaharap sa figura ng magkapatid na paslit na paratihang naglalaro sa kabundukan, hinahanap at natagpuan sa huling eksena ang nawalay na ina.

Sa bigat ng piniling problemahin ng pelikula, ang rekurso ay indikment ng karahasan—ng marxismo ng NPA na mismong mga mandirigma nito ay hindi nakakakuha ng relief; ng estadong nakapalabas na nakapaloob sa komunidad na walang integrasyong nagaganap, bagkus ng kaisa-isang pagtatangkang manilbihan sa sibilyan, ang pagbuhat sa balyan sa duyan para dalhin sa doktor, ay nauwi pa sa encounter; at ng katutubong kaalaman at praktis na walang laban sa inaakalang karahasan ng digmang-bayan. Kaya ang rekurso ay sa metapisikal na katutubo, ang mapayapang paghimlay sa hukay ng mga bata, ang tinukoy na nawalay na ina. Sa simbolikong romantiko ang literal at figuratibong piniling himlayan ng bigat ng suliranin ng kwentong representasyon ng mas malaking kontradiksyon—ang kolonialismo at imperialismo, ika nga sa sinopsis, ay bumabagabag sa bansa. At sa ating manonood dito, hindi na lamang ito bansa ng direktor kundi nating lahat. May pambansang kolektibidad na angkin ang pelikula kahit pa lokalisado ang pagsaklaw nito.

Kung gayon, sa spektakular na gamit ng deep focus sa cinematography, sa inobasyon sa paraan ng pagkwento na tila hindi pa natin napapanood sa pelikulang Filipino, sa partikular, ang ethnograpikong pamamaraan ng paglalahad ng kontemporaryong katutubong kwento, may kaakibat na inobasyon ang pelikula. May kumbiksyon, kumbaga, at may integridad. Mahirap ang paksa, pero ito ang hamong pinili ng direktor ng pelikula—ang hamon sa sinumang nagnanais magpaka-in sa bagong hip na kultural na kapital ng kabataan—ang indie digi film sa kasalukuyan. Kung mangangahas gumawa ng indie film, gaya ng isinasaad ng Huling Balyan, kailangang ito ay isang paksa na hindi pa natutunghayan di lamang sa pelikula kundi sa popular na kolektibong kamalayan. Ito ang bago na sinisiwalat ng Huling Balyan.

Gayunpaman, ang kailangang i-upgrade ng pelikula at ng iba pang indie film sa hinaharap ay ang konsepto ng pag-historicize o paglapat ng panlipunang pagsusuri sa mga indibidwal na karakter ng pelikula. Malinaw ang kasaysayan at lipunang sinasambit sa Huling Balyan, at dahil dito, kailangan ng mas masinop na pag-aangkop ng karakter bilang panlipunang aktor din. Paano pa maaring pag-ibahin ang institusyonal na karahasan ng pamahalaan sa karahasang naglalayon ng panlipunang hustisya ng NPA? Hindi ba’t may disiplinado at makataong organisasyon ang kilusang andergrawnd na nakakapanghimok ng sosyalistang indibidwalismo, kaya hindi ganoon kadaling manamlay at lumisan, gaya ng isang NPA na bigla na lang bumaba at napasama pa sa karaoke ng militar? O ng lider ng NPA na hindi pa kayang tumambang at magpakagayon ay kinain ang mga sinasambit sa edukasyon, bigla na lamang nagtago at bumalik sa sibilisasyon? Anong sibilisasyon ang kanyang kinahaharap? Mayroon bang nasa labas pa ng kasalukuyang digmang-bayan kung ang isa sa pinakaliblib na lugar ay aktibong sinusubstansyahan ng pang-uring tunggalian na ito? Sa huli rin, tulad ng walang kalaban-laban, walang ahensyang baylan na bitbit-bitbit na lamang ng mga sundalong tinambangan ng NPA, ang katutubo ay pasibong entidad sa lahat ng kaguluhang ito. Hindi ito ang nais sabihin ng pelikula, pero ito ang inihahayag ng kanyang diskurso.

Extra-challenge na ito sa direktor ng kanyang unang mahalagang pelikula. At hindi ko alam kung paano niya ito masusundan. Sa kasalukuyang henerasyon ng indie digi filmmakers, marami nang opsyon. May ibang direktor na maghahanap ng bagong exotikong lokasyon, WOW Philippines/Buhayin ang Maynila mode. Walang spesipikong kinalaman ang malalayong magagandang lugar kundi backdrop ng kwentong maaring mangyari sa iba pang malalayong magagandang lugar. Mayroon naman na titigil na lamang, magtitipon ng metapisikal na pagmumuning walang lubos na metapisikal na sagot, bago pumalaot muli, kung papalaot pang muli. Mayroon, tulad ng mas naunang independent filmmakers, ginawa lamang calling card ang indie film para mag-mainstream. Pero mahirap na itong gawin sa panahong naghihikahos ang mainstream cinema. Mayroong mananatili sa laylayan, patuloy ang paggawa ng kanilang art film, madalas kahit walang lokal na audience na di lamang makakatangkilik nito, magugustuhan pa ang mga ito. Madalas walang funding, at sa art festival market, tila ito sa laylayan ng Cannes, Venice at Toronto; ibig sabihin, tila kabahagi ng naunang panahon ng modernismo sa pelikula. Pero sa huli, ito ang least commercial na opsyon sa digi indie filmmakers—ang makapangahas na makakapagbigkas, bigay-representasyon at ngalan sa mundo at imahen gusto nilang marating, at dalhin tayong manonood.

On La Visa Loca

Review of La Visa Loca

La Visa Loca tells of the saga of Jess Huson for an American visa. Jess, a tourist car driver, has been repeatedly denied in his applications for a U.S. visa. Wanting to go to the U.S. to marry a girlfriend already working there as a nurse, and—like all dreams of overseas contract workers—to better off the family condition in the Philippines, Jess allows himself to be periodically subjected to intense moments of anxiety in his applications. With a diabetic father and the general worsening conditions in the country, Jess sees no future other than migrating to the U.S. In fact, he has already taken a course in care-giving, a boom industry for Filipinos wanting to work overseas.

In an emergency trip to the hospital to bring in his father who was experiencing difficulty in breathing, Jess reunites with a former girlfriend who brought in an asthmatic son. Jess eventually finds out that the child is his, and this complicates further his American dream. He now shuttles Nigel Adams, the international host of Planet Strange, a television series focusing on absurd and odd events worldwide.

Nigel is having difficulty finding leads in the country, as all his leads are soon discovered to be fakes. Jess suggests that they do the show on people getting nailed on the cross on Good Friday. Nigel reworks the suggestion and decides to focus on just one person. Jess is tasked to locate a suitable person in exchange for working papers to support his next visa application. When he does find one, the guy disappears unceremoniously on the date itself, taking with him Nigel’s full payment. Pressed for time, and with all hopes pinned on delivering on his promise, Jess volunteers to be nailed on the cross.

La Visa Loca traces the saga of some eight million Filipinos working as overseas contract workers (OCWs)—the extent they would go through to get their Filipino dream realized. As the primordial story is patterned on the passion and death of Christ, the most familiar narrative in a predominantly Catholic nation, Jess’ saga, like all quests of OCWs, begins with a desire to better the living conditions of family members in the country by acting as sacrificial lambs. The saga begins with this domestic desire, and the getting of the visa becomes the most important symbol of this access to a transnational social mobility.

The visa, after all, in Filipino translation is bisa, meaning potency and efficacy. The film is rich in recurring quests for symbols of everyday potency—anting-anting (amulets) and mediums of the Virgin Mary and Santo Niño (Child Jesus) in Nigel’s quest for authentic local oddities, viagra in Jess’ father’s attempt to deal with the waning of sex drive in diabetis, education in Jess’ child’s desire to belong with his peers, radio talk shows mediating between hosts and phone-in callers, nailing of people on the cross interceding the individual’s need with the higher being, and even the iconic star power of Robin Padilla playing an average guy, among others. What the title suggests is that the quest for the visa and its imbibed potency has reached the status of chaotic madness, as all desire is materialized through potent symbols of everyday life and of achieving the Filipino dream.

However, the film is not signifying the ordinary dream. In the film’s end, Jess gets his visa but chooses not to leave his father and his newly found family. This means that Jess has achieved a luxurious position which the majority of the great mass of OCW bodies does not have—a choice to leave or not. Jess has imbibed the middle class consciousness, choosing domestic unity in the end, even as the transnational overseas dream has already reworked and retransformed the Filipino family in various ways. After all, Jess could already afford the high cost of medication for his father’s diabetis, or spend stolen quality time with his newly found family. He can opt not to leave, which remains a luxury for the great tide of movement among the rests of OCWs imagined to have Jess’ familiar story.

La Visa Loca is a story that only resonates of the vast majority’s story. It is then recasts in Jess’ own story, or the middle class own saga. The unraveling of Jess’ class position is told without apologies in the film, creating, like the realization of Jess’ own choice, a nostalgia for the Filipino family in the age of diaspora. This nostalgia resurfaces amidst the constant movement of people, as those that chose to move and move on, reconstitute the nostalgia in other ways: the balikbayan o gigantic boxes of goodies, phone cards and cell phones, internet, even letters, and of course, the $12 billion dollar remittances annually.

The film is well made, the story stark, and the cinematography and editing brisk with lush continuing symbols of hope and aspiration. It is a creative pursuit that has consolidated into a provocative film of the Filipino class’ bifurcated dreams of transnational mobility: to move on for the underclass, and to have a choice for the middle class. The seriousness of this issue is sanctioned by the light comic treatment in the script. In one scene, which is part of the fantasy of revenge of Filipinos, the Filipino consul officer parodies the counterpart in the U.S. embassy, feverishly denying all the foreigner’s applications.

La Visa Loca provides the necessary pause and illumination of the heightened Filipino diasporic time.

Pagpapakilala kay Adam David

Sampung Puntos sa Pagpapakilala sa Akda ni Adam David.

Una ay disclaimer—I do not know Adam from Adam. Ito ang una kong akda na nabasa sa kanya at ito ring workshop ang una kong pagkakataon na nakausap siya.

Ikalawa ay komentaryo sa porma ng CNF—nasa extreme na dulo ng sanaysay—hypertext of sorts—walang chronology, simultaneity of text at experience, pwedeng pumili lang ang mambabasa gaya ng ginawang pagpiling ikumpisal at ipostura ng manunulat. Sa unang bahagi ng akda, mga flash cards para sa inclined maging manunulat; sa ikalawang bahagi ng akda, tila blog entries na may randomness of thoughts batay sa profile ng manunulat.

Ikatlo ay ang persona ng akda-- na estudyante ng malikhaing pagsulat na dumaan na sa workshop circuit (tulad ng marami sa mga fellows) at mahilig sa hypertexts o hindi lang postmodernong laman ng akda, mismong ang porma ng akda ay postmoderno na rin (na nagpapatangi sa manunulat). Isang pusong o trickster na underdog at may pangarap na mas egalitaryong kaayusan sa panitikan at kanyang espasyo rito.

Ikaapat at ikalima ay ang pagtitulo sa dalawang seksyon ng akda bilang paraan ng pagbasa sa akda. Sa unang bahagi, “Brief Exercises in Youthful Blasphemy,” pambubuska sa mga ikonikong tao, karanasan, kalakaran at kaayusang pampanitikan. Maiikli itong pandadaot bilang instructional material sa mga may inklinasyong mapabilang sa mundo ng panitikan—pagbabala, pagmarka ng yellow line—at ang excuse ay dahil kabataang manunulat lang naman ang nandadaot na ito, pwedeng hindi pansinin at seryosohin. Sa isang banda, batu-bato sa langit, tamaan ay huwag magalit. Sa kabilang banda, dahil ang mga ito ay ehersisyo lang naman, mambabasa na ang huhusga kung ito ay exercise in futility.

Sa ikalawang section, “Twelve Chapters from Oblique Strategies” na mas masalimuot pa sa Kennon Road ang daan tungo sa Baguio City. Mga kabanata sa hindi pa nabubuo at hindi naman magpapabuong direksyon tungo sa kung saan man. Di magkakapantay pero pawang mga estratehiya. Estratehiya para saan? Ng pagkatao o subjectivity na sinasambulat ng persona ng akda. Na sa mga natunghayan na natin sa workshop na ito, parating in-progress at hindi mahuhulma sa iisang dimension o direksyon lamang.

Ikaanim, ang libidinal economy ng hypertext. Engagement ito ng mambabasa at ng manunulat. May ipinapakita ang manunulat at may nais matunghayan ang mambabasa. At maging ito ay mas parating hindi naaayon na arrangement. Malinaw na may publiko ang manunulat at handa ito sa uri ng exhibitionism, maging ang mambabasa sa voyeurism para sa narcissitikong layon. Sa akto ng pagsulat ng kung ano-anong zigzag na pagmapa sa pagkatao ng manunulat, may napipick-up ang mambabasa para tunghayan ang sarili nitong subjectivity.

Ikapito, solo o companion pieces ba ang dalawang bahagi? Maging ito ay ipinapaubaya na ng may-akda sa mambabasa. Wish niya lang, mabasa pa rin ang mga ito.

Ikawalo, tulad sa hypertext ng blogs sa internet at zines sa print, may cataloging na nagaganap—mga librong nabasa, quotes na nais maalaala, sandamakmak na listahan, at iba pa. Kalakhan ay driven ng information age, ang reliance nating lahat sa informasyon na nagiging trivia na kahit magpakagayon ay mahalaga, kahit padaplis lang, na humuhulma at nagsusubstansya sa subjectivity ng persona.

Ikasiyam, kung ang mantra sa unang bahagi ay “assume the right to make others think” ay ang lisensya kung bakit naisulat ang nakasulat, ito na rin ang mantra sa hypertext.

Ikasampu, sa komento ni Vim Nadera ng ICW tungkol sa persona ng akda, “Ano ba nangyari sa yo? Guwapo ka naman, e, kung payat ka nga lang?” ay maari ring pansinin bilang paraan ng paghusga sa akda: hindi ito perfekto dahil mayroon tayong hinahanap na alam nating hindi maibibigay ng akda nang lubos.

Pahabol na puntos, paalaala na ang anumang komentaryo natin ay maaring magamit na materyales sa susunod na hypertext ng manunulat na katabi ko o ang manunulat na nasa harapan natin.

Japan Memory 5

Pahayag sa Peace Concert

Narito tayo ngayon para ipahayag ang ating pakikiisa para sa kapayapaan ng Pilipinas at ng mundo. Apektado tayo sa kampanya laban sa terorismo ng U.S. President George W. Bush. Kasama rito ang giyera sa Afghanistan, ang susunod na giyera laban sa Iraq, at ang paggamit sa Pilipinas bilang base militar para sa mga giyera nito. Apektabo tayo sa pagiging sunod-sunuran ni Gloria Macapagal-Arroyo sa mga polisiya ni Bush.

Pinayagan niya, kahit labag sa ating konstitusyon, na pumasok ang may 3,000 sundalong Amerikano sa war games sa Basilan. Ito ang kauna-unahang pagkakataon na ang war games ay naganap sa isang hostile area. Tutulungan daw tayo para kubkubin ang Abu Sayyaf. Matapos ng anim na buwan, sa awa ng Diyos, gumagala pa rin ang Abu Sayyaf sa Basilan.

Lalo lamang lumakas ang kaguluhan sa bansa natin—pagbomba sa sinehan at bus, pagdami ng insidente ng mga paglabag sa karapatang pantao ng militar, maging ng Amerikanong sundalo, pag-alis ng gobyerno sa peace talks sa National Democratic Front, pagbansag na terorista si Jose Maria Sison, mga eskandalo tungkol sa illegal na kita ng Meralco, bribery sa kabinete ni Macapagal-Arroyo.

Samantala, lalong naghihirap ang nakararami sa bansa. Lalong umiigting ang krisis sa bansa. Marami pa rin ang walang trabaho at napipilitang umalis sa bansa para maging overseas contract worker. Alam natin ang hirap ng pagiging OCW at migrante sa ibang bansa. Kaya may responsibilidad tayong umalam at makialam sa nagaganap sa Pilipinas.

Sa araw ng pagdiriwang ng kapayapaan, iparinig natin ang ating nagkakaisang tinig—NO TO WAR, YES TO PEACE!

Sa pamamagitan ng ating musika at awit, alalahanin natin ang ating bansa, lalo na sa darating na kapaskuhan, ang dakilang araw ng kapayapaan. Iparating natin sa muling pagdalaw ni Macapagal-Arroyo ang sentimento natin para sa kapayapaan, para sa bayan—NO TO WAR, YES TO PEACE!

Maalab at kapayapaang hapon po sa ating lahat!

Japan Memory 4

Ang Paglalakbay Natin at sa Santacruzan

Ang Santacruzan ay idinadaos taon-taon, tuwing Mayo. At maging dito sa Nagoya, ipinagpapatuloy natin ang tradisyon. Mahalaga ang pagdaraos ng tradisyon dahil ipinapaalaala sa atin kung ano tayo, kung sino tayo, at kung bakit tayo naririto imbes na nadoon.

Ang Santacruzan ay popular dahil nilalaman nito ang kwento ng paglalakbay natin. Hindi nga ba’t ang Santacruzan ay kwento rin ng paglalakbay? Nilalaman nito ang kwento ng paghahanap ni Reyna Elena, ang kanyang anak na konsorte at iba pang personahe para sa krus ni Hesukristo. Naglalakbay siya sa teritoryong hindi familiar sa kanya. Siya ay babaeng matapang na namumuno nitong paghahanap.

Tayo man ay naglakbay, tulad ni Reyna Elena at ang kanyang kalipunan. Ito ang kwento ng pitong milyong migranteng manggagawa. Sampung porsyento ng total na populasyon ng bansa ay nasa labas ng bansa, naglalakbay. Tayo ay naglakbay para sa paghahanap ng kahulugan sa buhay o ang paghahanap-buhay.

Pangunahin sa paghahanap-buhay ay nakabalot sa ekonomiya. Finansyal ang mga kadahilanan kung bakit tayo naririto at hindi nanatili sa loob ng bansa. Tulad ni Reyna Elena na nagpapakamartir sa paglalakbay, handang dumanas ang maraming migrante para sa pangakong finansyal na dulot nitong paghahanap. Ang pangunahin nating hinahanap ay yaong wala sa atin, ito ay kwarta.

Handa tayong magsakrifisyo, maglaan ng malungkot at matinding buhay natin para sa katubusan ng marami sa ating kapamilya at kaibigan na naghihikahos sa bansa natin. At dito nakapaloob ang isa pang dimensyon ng paghahanap-buhay—hindi lamang ito purong kuwarta, purong sakrifisyo rin ito. Sino ba ang gusto rito sa malungkot at malayong lugar? Kaibang lugar na di lamang di pantay ang tingin sa atin, minamaliit pa tayo dahil tayo nga ay kulang, dahil tayo ay dumayo pa rito.

Iba ang wika, iba ang kalakaran. Iba ang ugali, iba ang pakikitungo. At handa tayong mag-iba para sa ating mga mahal sa Pilipinas. Tulad ni Reyna Elena, ang inilalaan natin dito ay hindi para sa atin gayong tayo ang nagpapakahirap. Hindi ito para sa atin gayong tayo ang nagsasakrifisyo, at handa naman tayo, hindi ba? Ang pagtulong sa mga mahal, sa kapwa o ang pakikipagkapwa-tao ay batayang ugaling Filipino.

Hindi nag-iisa si Reyna Elena o tayo. Tayo ay kalipunan kahit hindi natin kakilala ang isa’t isa. Magkahalintulad ang ating hinahanap, ang paghahanap-buhay. Pero ang paghanap-buhay ay hindi simpleng pagtratrabaho at paghahanapbuhay. Hindi rito matatagpuan ang kahulugan ng buhay.

Ang paghahanap ng buhay ay paghahanap sa ating sarili bilang Filipino. Natatangi tayo dahil tayo ay migranteng Filipino. Dala natin ang problema ng bansa, isipin man natin o hindi. Kung bakit tayo naririto ngayon ay dahil galing tayo sa bansang mahirap at naghihirap. Kung paano tayo magsakrifisyo para sa ating mga mahal ay gayundin para sa ating bansa.

Hindi ba’t ang bansa ang nakikinabang sa $8 bilyong U.S. na nireremita ng pitung milyong Filipino? Kalahati ito ng pambansang budget. Ang regular nating padala ang siyang nagtitiyak na kahit papaano ay nakakalutang ang bansa sa pang-ekonomiyang kalagayan pinagdadalhan sa atin ng mga politikong may personal na interes.

Kailangang ipaloob sa ating paghahanap ng buhay ang pamumuhay? Paano ba tayo namumuhay? Ayon nga sa Katolikong pag-aaral, hindi tayo nabubuhay para sa sarili lamang. Tayo ay nabubuhay para sa mga mahal natin, at para sa bayan natin.

Sa mga ganitong pagkakataon, kailangang ipaloob ang kalagayan ng bansa. Hindi ito Santacruzan na isang fashion show lamang ng mga magagastos na damit at mamahaling porma. Ito ay Santacruzan ng paglalakbay natin bilang mamamayan sa labas ng bansa, at bilang bansa na rin.

Naglalakbay tayo, isang kalipunan, at kailangang magtulungan tayo. Kailangan pa ring ipaloob ang makabansang pag-iisip lalo na nandito tayo sa Japan. Ito lamang ang susi kung paano natin mauunawaan ang ating kalagayan. Lampas sa atin kung bakit tayo naririto. Pinili natin dahil wala tayong pagpipilian. Kung mayroon, kung kasing yaman ng Pilipinas ang Japan, sino sa atin ang mananatili rito?

Ang pagdaos ng tradisyong ito sa Nagoya ay isang paglalakbay. Naglakbay tayo sa Nagoya, pati rin itong Santacruzan. Bahagi ito ng pamamaraan natin para buuin ang ating mga sarili, o ang ating mga anak bilang Filipino. Tayo ay isang pamayanang Filipino, isang komunidad na nagsisikap mapabuti ang ating kalagayan, pati ang ating bansa.

Lahat ng bagay na tinatamasa natin ay resulta ng ating paglalakbay, pakikipagsapalaran at paghahanap ng buhay. Walang libre rito, walang kusang nagbigay sa atin. Ito ay ipinaglaban natin, at ang ating pang-araw-araw na buhay ay kalagayan ng pakikibaka para sa kabutihan ng buhay, ng pamumuhay ng disente at may dignidad. Gunitain natin ito sa Santacruzan at sa iba pang okasyon ng ating buhay.

Mabuhay tayong migranteng Filipino!

Makibaka para sa disente at may dignidad na pamumuhay!

Makibaka para sa tunay na malaya at demokratikong Pilipinas!

Isang Tula ng Pag-ibig, dedikasyon

Isang Tula ng Pag-ibig

sa gabi ng kasal nina Silay at Vencer

Para na rin akong umibig, minsa’y nahila ako para sumama, isang mainit na gabi. Matapos ng hapunang curry at putanesca, ilang sunod-sunod na basong red wine, pati ako ay nakumbinsi na ang pag-ibig ay matanda na kahit hindi halata sa kanilang murang edad.

Sabi ng makatang Chileano, si Pablo Neruda, para makatula ng pag-ibig, kailangang makatula tungkol sa rebolusyon. At para makatula ng rebolusyonaryo, kailangang marunong tumula ng pag-ibig.

Habang hinihigop ko ang huling patak ng red wine, narinig ko ang koro ng mga anghel, kasabay ng martsa ng rally, natanaw ang imahen ng sabayang taas-kamao, palitan ng pilak na singsing, at pagtatakipsilim at pagbubukang-liwayway na puno ng pag-asa at pagsusumamo.

At narito sa gabing yaon at ngayon, sa maalingsangan na gabing tulad nito, ang uri ng tula ng pag-ibig at rebolusyon, tulad ng paghahalaman ng mababango’t makukulay na bulaklak sa lupang pinagyayaman ng pawis at dugo, na pinakahahanap at pinakakaingatan ni Neruda.

Pasaporte sa Pangarap na Bituin, Shimbun column

Pasaporte sa Pangarap na Bituin

Malapit nang maging machine readable ang pasaporte ng Pilipinas. Ibig sabihin, hindi na manwal naie-encode pa ito ng mga immigration officer, o gagamitin ang mga visang nakapakat sa pahina para matunghayan ang manlalakbay. Iska-scan na lamang ang unang pahina nito at malalaman na ang detalye ng manlalakbay, pati na ang kanyang status.

Tila umuunlad na ang berdeng pasaporte. Pero mapipigilan pa rin kaya nito ang mga insidenteng tunay na nagpapahina sa paglalakbay—ang pag-ismid ng immigration officer sa pag-abot pa lamang ng pasaporte ng manlalakbay, ang mas mahabang interogasyon dahil sa bansang pinanggalingan ng pasaporte, ang kawalan ng tiwala ng officer at kumpiyansa ng manlalakbay?

May isang historian na nagsabi ang pasaporte ay ang bagong birth certificate para sa mga Filipino. Kinakailangan ito, tulad ng birth certificate, para maisakatuparan ang panlipunang mobilidad: makahanap ng trabaho, makapaglakbay, makapagtrabaho, makauwi, at muling makapagtrabaho. Ito ang nagmamarka ng pagkatao ng Filipinong overseas contract worker (OCW).

Dati ay mayayamang Filipino lamang ang nakakapaglakbay para magbakasyon at makipagnegosyo. Ang nagawa ng uri ng pag-unlad ng bansa, sa pangangailangan nitong makalikom ng higit na kita mula sa export, ay in-export nito ang sarili nitong paggawa. Sa nakaraang survey, ang Filipino na ang number one na exporter ng paggawa! Nalampasan na nito ang mas populadong mga bansa ng China at Mexico.

Nang minsang humingi ako ng tulong sa aking tatay na magpahanap ng katiwala sa bahay, ang ulat nito matapos ng paghahanap sa Camarines Norte ay lubhang napakahirap nang makakita ng katulong dahil una, may sweldo na rin doon na hindi na rin kaliitin kung ikukumpara sa sweldo sa Maynila, at kung magpakaganito ay mas nanaisin pang doon na lamang magtrabaho; at ikalawa, at ito ang mas mabigat na dahilan, kung lilisan lang din sa probinsya, mas nanaisin nang sa ibang bansa maging katulong.

Ang sasabihin ng gobyerno, nademokratisa na ang paglalakbay. Maging si Manang Maria na katiwala sa Singapore ay nakakapaglakbay na. Ipinauso na rin ang three-day holiday o ang paglilipat ng holiday sa Lunes para magkaroon ng tatlong araw na bakasyon. At ang rason ng gobyerno ay para mapayaman pa ang lokal na turismo at the very least. Sa fantasya nito, dahil na rin sa pagpasok ng napakaraming value airline, daragsa na rin palabas ang Filipino. Sa katunayan, may nakapagsabi sa akin na ang turistang Filipino sa Singapore ay umaabot na ng 2.5 milyon, na tila ito rin ang turista sa Pilipinas kada taon!

Ang pasaporte ang tila sinasambit na mahikang bagay, isang agimat, na makapagbigay sa ordinaryong nilalang ng superpower: makapagbiyahe nang mabilisan at sa iba’t ibang lugar, kumita nang higit sa kikitain niya sa pangkaraniwang pagkakataon, mailigtas sa kapahamakan ang kanyang mahal sa buhay. Ang ganda-ganda lang, di ba?

Kalakhan ng agimat sa tradisyonal at lokal na akda ay biyaya ng mas nakakataas na nilalang, at nilulunok o tinutunghayan. Ang kay Darna ay isang bato, ang kay Pedro Penduko ay isang patak mula sa puso ng saging. Ipinapaloob ang kapangyarihang external sa mismong indibidwal. Maging si Lastikman ay nagiging superhero dahil nakapaloob na ito sa kanyang sistema. Ang agimat na barbell ni Captain Barbell ay tinutunghayan, binubuhat bago bigkasin ang pangalan na makapagpalit ng anyo at substansya.

Ano ang sa OCW? Ito ang berdeng pasaporte. Pero hindi lubos ang powers nito. Sa loob ng bansa, parang kakaibang nilalang ang migranteng manggagawa kahit hindi pa nga nito nalulubos ang pagpapalit-anyo. May potensyal pa lamang at keri na ito sa maraming nakakatunghay ng kanyang agimat. Sa labas ng isang bansa, walang lubos na reli (relevance) ang pasaporte dahil pwedeng dustain, laitin, yurakan, apak-apakan ang pagkatao kahit nagpalit-anyo na ang OCW! Dahil mababa ang tingin sa OCW sa uri at kalidad ng gawain ng mga Filipino sa labas ng bansa.

Ang kaibahan ng pasaporte sa agimat ay dapat kasing hindi nalalaman kung sino ang may hawak ng agimat. Hindi natin bistado si Narda na siya pala si Darna, hindi ba? Pero dahil napakarami nang bilang ng mamamayan ang pwedeng maging “bagong bayani” da superhero, tila kahit anong gawin ng mga ito ay mabibisto pa rin dahil sa pampublikong resolba (mga tatlong libong ang lumilipad palabas ng bansa araw-araw) ng pribadong pangangailangang mapabuti ang lagay ng pamilya at mahal sa buhay.

Kaya ang pasaporte ng OCW ay nananatiling aginaldo ng estado. Ito ang sinasaad na bagong agimat para sa indibidwal na antas ay maresolba ang pangangailangan pang-ekonomiko ng pamilyang Filipino. Hindi ba kung may choice ka naman, kung mataas lang ang sweldo sa loob ng bansa, ay hindi ka naman magtratrabaho sa loob ng bansa? Dito pumapasok ang baluktot na rason nang ibang kritiko na nagsasabing tunay na may nunal ang mga Filipino, mahilig maglakbay. Pero kung kikitain mo ang sweldo mo sa loob ng bansa, mangingibang-bayan ka nga ba?

Hinihimok sa malawakang antas ng estado na mag-OCW ang kanyang mamamayan para sa dalawang pang-ekonomikong bagay: una, para hindi na ito ang lilikha ng kondisyong makakapagtrabaho ang milyon-milyong manggagawa sa loob ng bansa; at ikalawa, kikita pa rin ito, at sigurado ang kita dahil alangan namang hindi magpadala si Aling Josie o si Mang Kandor kapag pasukan sa klase, pasko at birthday? Dumadagsa pa rin ang remittance dahil buhay ang ugnay ng OCW sa kanyang mahal sa bansa.

Sa mga makabagong Darna at Captain Barbell, sa mga nagplaplanong maging da superhero, ialay ang sarili nang buong-buo at buong tapang sa dambana ng estadong magbibigay ng pasaporte. Kailangan na muling mag-appearance para makapirma at ma-thumb print, para makumpirma ang nais bigyan ng estado ng pasaporte. Pumila nang maaga dahil lubhang napakarami ang inaasahang pipila sa araw-araw. Happy trip!

Japan Memory 3, 2004

Two Years In Retrospect

On April 1, 2004, I am leaving Osaka University of Foreign Studies to resume my teaching post at the University of the Philippines. I would have completed my two year visiting professorship at Osaka Gaidai by then. It has been an overwhelming experience. And trite as it may seem, I will be forever changed by my experience in Osaka Gaidai in particular and Japan in general.

I came here about two years ago to work. I am part of the more recent migration phenomenon in the Philippines, overseas contract work. There are seven million Filipino overseas contract workers all over the world.

What distinguishes me a bit from some 150,000 mostly Filipinas in Japan is that I do intellectual work. Overseas contract work has become a new social stratum in the Philippines, creating an intermittent middle class who can transpose, to some extent, markers of middle-class life. Backed by an intellectual background, I joined this rank.

I am no different from the Filipinas who mad dash to electronic stores to purchase portable appliances not just for use in Japan but also to bring back to the homeland. I also hoard Japanese potteries and crafts to showcase, as gold jewelry is to Middle East male workers or stuffed toys and fancy clothes to East Asian female workers, our diasporic working experience.

But I have not only worked in Japan. I have not only labored mentally and physically against the new academic environment. I have also labored psychically—why I am here instead of there, why I have learned to tolerate my position and placement in the larger schema of things.

As an intellectual overseas contract worker in Japan, I have learned to appreciate the virtues of patience, inner strength and self control. Japan is truly a land of rules and systems, so stark a contrast to the kind of seemingly chaotic environment of the Philippines I am more familiar with. It means continuous adjustments to the conditions socially intrinsic in the hostland.

And just when familiarity is about to breed a form of contempt, it is perfect timing, as it was when I accepted this post two years ago, that I move on. I will return to the familiar post in the familiar building of the familiar college of the most familiar university to me. Initially, I thought that I was just doing a full circle, a completion of a cycle, having to return to a familiar point of origin.

But in retrospect, I am not returning to the same point of origin. I have learned recently that it is not the same originary point. It has changed and so have I. And when we meet again, it will be a different form of engagement. I am more committed to my work, my teaching and research. I have learned that learning does not stop, in life outside and inside the university.

In retrospect, I moved on and will continuously do so. On and on.

Japan Memory 2

The world is yours!

The world is getting smaller. In the heart of Japan, students are learning Philippine studies in new and exciting ways. In fact, I am guessing that innovations are being made, inflecting a Japanese way to the understanding Philippine studies.

What is this Philippine studies that has become a cornerstone of Osaka University of Foreign Studies? Why study far-flung areas, using methods adapted to the conditions that make distinct the Philippine experience?

Philippine studies is unique, exemplary of global and local tensions, national and transnational disjunctures, and colonial and postcolonial conditions. Necessarily, Japan is involved in the shaping of the Philippine experience.

In the 17^th century, the Philippines provided a refuge to Japanese Catholic exiles escaping persecution for their religious beliefs. Then near the turn of the twentieth century, Japanese workers migrated in Davao and Benguet, establishing the network of infrastructures still visible to this day. But Japan’s spearheading of World War II in Asia foregrounded the economic domination of national economies today. With some 100,000 Filipino nationals working in Japan and 5,000 annual marriages of Filipinas with Japanese men, the lives of these two nations continue to evolve.

Yet for the most part, the Philippines remains invisible to most Japanese. As students of Philippine studies, it is your task to generate visibility, interest and criticality of your program area to the Japanese public.

You will not only be studying language, dances, festivals, history and culture. You will study the politics of culture of two nations. Such culture is not only celebrated in terms of integration but also in terms of difference, especially calling into fore areas of pain and suffering, struggle and survival. Why Filipinos and Filipinas are in Japan, why Japan is in the Philippines, Southeast Asia and the world?

You will need not only to open your eyes but also your minds. There is a call by young people that “the world is yours.” Moreso true for Japanese students studying various languages and cultures not your own. It is rightful for you to claim your share of the world. But it is righteous for you to understand what you claim as yours.

Cheers and welcome to Gaidai.

Japan Memory 1, 2003

Pambungad na Pananalita, Culture Day, 7 Nobyembre 2003

Mga kaguro at Ginoong Tsuda, Oue at Miyahara-senseis, mga mag-aaral at kaibigan,

Magandang hapon sa inyo at mabuhay kayo sa pagdalo sa Culture Day ng mga mag-aaral ng Araling Filipino. Matutunghayan ninyo ngayon hapon ang ilan sa mga kontexto ng pag-aaral ng Pilipinas. Sa pamamagitan ng mga sayaw, awit at tula, matutunghayan ninyo ang yaman ng kulturang Filipino. At mula rito, harinawa ay magpasalamat kung bakit kayo nag-aaral sa inyong larangan.

Ayon nga sa Hapong makata, si Basho, “Silence/into the rocks seep the voices of cicada” o “Katahimikan/sa ilalim ng mga bato ang bahid ng mga tinig ng kuliglig.” Kailangang magnilay at nang malamlam ang yaman at ganda ng kulturang inyong pinapag-aaralan.

At paratihan, sa inyong pag-aaral, ang kulturang Filipino ay kinakailangang ihalintulad at ikumpara sa kulturang Hapon. Mahaba at masalimuot ang kasaysayan ng pagkikisalumuha at migrasyon ng Filipino at Hapones. Kung kaya nandito ang aking mga maraming kababayan at wala sa bansa, kung bakit nandito kayo at wala sa ibang larangan.

Kailangang pagyamanin pa ang inyong apresiasyon ng kulturang Filipino nang sa gayon ay magpagyaman ninyo ang inyong apresiasyon sa kulturang Hapones. At gaya nga ng kasabihan sa Filipino, “Walang naitatago sa sikat ng araw.” Walang katotohanan ang hindi mabubunyag sa tamang panahon. Ito ang inyong panahon, pati ang hapong ito.

Mabuhay ang kulturang Filipino. Mabuhay ang kulturang Hapon.

Hukumang Bayan Working Script

HUKUMANG BAYAN

(working script ng forum ng CONTEND, Recto Hall, Faculty Center, 30 Nobyembre 2004)

Tagubilin sa gaganap: Ang script ay kinakailangang dagdagan ng sariling spiel ng mga tauhan, binabanggit ito sa mga partikular na seksyon ng script. Inaasahan din ng karakterisasyon ng tauhan di lamang bilang hukom at tagapagsalita, kundi pati na rin sa personang popular na madaling matukoy ng manonood. Halimbawa, maaring kunin ang persona—manerismo, pananalita, pagkatao—nina Miriam Defensor-Santiago, Kris Aquino, FPJ at kung sino-sino pang sikat na personahe).

Mga Tauhan:

Pangunahing Hukom
Testigo 1: ukol sa isyu ng komersyalisasyon sa edukasyon

Hukom 1: tagalitis ng komersyalisasyon

Testigo 2: ukol sa isyu ng SABAK

Hukom 2: tagalitis ng SABAK

Testigo 3: ukol sa isyu ng repormang agraryo

Hukom 3: tagalitis ng repormang agraryo

Testigo 4: ukol sa isyu ng digmaan laban sa terorismo

Hukom 4: tagalitis ng digmaan labas sa terorismo

Siyam mula sa audience

Pangunahing Hukom:

Magsimula tayo sa isang maikling-maikling kwento, isang kwento ng kahirapang historikal at panlipunan na lalong pinapatingkad ng higitan pang pambubusabos sa mamamayang Filipino sa ilalim ni Gloria Macapagal Arroyo.

“Sisid at Pagpag”

Lima silang magbabarkada, ni hindi lalampas sa mesang kaninan ang kanilang laki. Matapos ng kanilang eskwela, pag hapon, matapos kumain ng hapunan, kapag madilim na, tutungo sila sa bukana ng imburnal. Susuong sa maliit na butas para mangapa’t manisid ng mga barya sa loob ng madilim na bituka ng imburnal. Apat na oras silang mangangapa sa burak. Ay! walang kasing itim at lapot ang likido. Madalas silang nahihiwa ng kung anong kalawanging bakal o latang naaanod, o matusok ng karayom mula sa iniksyong itinapon ng mga klinika’t ospiral. Hindi naman nakikita ang kulay ng dugo sa itim na likido ng imburnal. Hindi na nila inaantala ang amoy ng kung ano-anong katabing lumulutang, nakalubog, naaanod at nababalaho, o kung ano-anong nasasalat ng paa’t katawan. Sila man ay inaanod lamang ng imburnal.

Kailangang maging sensitibo ang tamapkan, magkamata ang mga tuhod at hita, magkaroon ng x-ray vision ang mga siko’t palad sa mga baryang naligaw sa imburnal, o maari rin naming kusang inihulog ng kung sinong nagmimithi ng kung anong pangarap. Dito sa imburnal ang alkansya ng bayan.

Aba ginoong barya, napupuno ka ng grasya…

Lima silang magbabarkadang sa kabuuan ng gabi ay makakaipon ng tatlong daang pisong halaga ng nanlilimahid na barya. Lulubluban nila ang mga barya, pati na rin ang kanilang mga katawan, tutungo sila sa pasaradong fastfood store. Tamang-tama na inilalabas ng crew ang mga itim na supot ng inaakalang basura. Bibili sila ng pagpag, mga pagkaing tira o ni hini man lamang tinikman ng mga nagtakaw-matang bumili. Papagpagin nila ang mga tiring pagkain mula sa supot ng basura. Kakainin nila ang pagpag, aanurin sa kanilang mga bituka. Hindi inaantala ang mga sugat at natutuyong dugo’t putik. Hindi inaantala ang matsa ng ketsup, upos ng sigarilyo, naliligo sa softdrinks na pagkain. Iuuwi ang matitira. Mamaya din, gagawing baon ang natitirang barya.

Sarap ng Pilipino mula sa Jolibee!

Tunay na bee happy!

Ang panginoong diyos ay sumasaiyo, bukod kang pinagpala sa sangkatauhang lahat...

Ngayon ay formal na binubuksan na natin ang paglilitis sa nasasakdal gayong siya naman ang nagsakdal sa sambayanang Filipino, kay Gloria Macapagal Arroyo. Binigyan ng ikalawang pagkakataon para makapaglingkod, ngunit ngayon pa lamang—sa fiscal crisis, ipo-ipong pagtaas ng presyo ng gasolina at bilihin, serye ng kawalan ng pag-asa at pagtalon ng naghihikahos sa mga billboard at skywalk, serye ng pagkaltas sa budget sa edukasyon at pagkiling sa militar, sampu ng korupsyon at pagdarambong sa karapatang pantao—mga animal kayo!—na ang pinakahuling kasalanan ay ang masaker ng labing-apat na magsasaka ng Hacienda Luisita. Tita Cory, madadala pa kaya ng dasal? Noynoy, bakit di mabuksan ng malapad ngunit ampaw mong noo ang kawalan-katarungan? Kris, anong tsismis ang nais mong ipantabon sa krimeng ito? May bago ka bang nakuhang STD mula sa absentee-fathers mong mangingibig na ikaw mismo ang nais magkumpisal sa dambana ng aming mga telebisyon sa sala! Mahabaging Mulawin, iadya mo po kami sa masasama!

Nakalulunos ang kalagayan ng sambayanan sa rehimeng GMA. Mga tirang pagkain mula sa Jollibee at McDo, tinitipon, pinipirito at ginagawang ulam. Maraming kabataan ang hindi na maipagpatuloy ang edukasyon. Sa atin rito sa UP, kay raming AWOL! Mga kabataang nangarap masalba ang kanilang abang kalagayan sa pamamagitan ng pag-aartista—Star Search, Star Struck, Ultimate Diva—ginagawang Cinderellang modelo para sa higit na nakararaming naghihikahos. Kinahinatnan? GRO sa Pegasus, dancer sa Adonis, magsasayaw ng tinikling nang nakabikini sa kalagitnaan ng winter sa Japan? Kapuso at kapamilya, halinang makinig, maging saksi sa paglilitis kay Mareng GMA.

Ganito ang proseso ng paglilitis: may apat na pangunahing saksi na representante ng apat na pangunahing isyu sa ilalim ng rehimeng GMA; sa bawat pagtatapos ng pangunahing saksi, magbibigay ng paghuhusga ang ating inimbitahang kagagalang-galang na mga hukom, mga pantas na pinanday ng karanasan sa pakikibaka, para magbigay ng paninindigang-bayan; sa huli, kayong mga tagapanood at tagapakinig, mga saksi at biktima ng pandarambong nitong rehimeng GMA ang siyang magbibigay ng husga. Payag ba kayo? Kayong mga na-require na tunghayan itong paglilitis na ito? Itong hukuman ng bayan, katarungan para sa sambayanan!

Unang saksi, para sa pagtalakay ng karunos-runos na lagay ng sistemang edukasyong lalo pang kinatatampukan ng higit na komersyalisasyon, narito si _________, (IPAKILALA). G/Bb, maari ka nang magsimula. Magsabi ka lang kung kailangan mo ng tissue.

PANAYAM NG TESTIGO 1

PANGUNAHING HUKOM:

O hindi, hindi! Bakit nagkaganito? Wala na ba tayong magagawa? Sino ang maysala? Ano ang masasabi ng ating unang hukom, ___________, (IPAKILALA).

HUKOM 1 (Tagalitis ng komersyalisasyon):

Maraming salamat, gurong hukom.

Magsimula rin ako sa isang maikling-maikling kwento:

“Komersyalisayon ng Edukasyon”

Sino ang makakapagsabi na pantas pala itong si Cariňo, dating Secretary ng Edukasyon sa panahon ni Aquino? Promotion job pala ito sa pagiging president ng University of the East, kung saan natransforma niya ang harapan ng campus, sa may Recto, na maging mall. Kumpleto sa sinehan, mula sa dating university theater, fastfood outlets at tindahan ng damit at fashion accessory. At ito pa rin ang main entrance sa campus. Tila nagkru-krus muna ang mga estudyante sa mga santo ng komersyalismo (sa mascot ng Jollibee) at konsumerismo (sa arko ng McDonald’s) bago tumuloy sa dambana ng kaalaman at pag-aaral.

Mga tatlumpung taon matapos gawin ang kanyang inobasyon, nagsusunuran ang mga unibersidad para makakuha ng dagdag na kita mula sa taunang binabawasan budget. May taniman ng saging ang Don Mariano Marcos University, ginagawang banana chips. May nabibiling basi at paso ng herbal sa tindahan sa loob ng campus. Ang U.P. Film Center ay nagpapaupa ng kanyang facilidad para sa buwanang pagtitipon ng grupong born-again. Ang University Theater ay naging venue na ng graduation mula sa iba’t ibang high school at computer school, Gawad Urian, Ginoong Filipinas at iba pang contest. Dini-develop ng Ayala Corporation ang techno park sa isang bahagi ng campus. At may blue print na para sa mas malakihang bersyon nito sa mga di ginagamit na lote ng kampus.

At kung matutupad ang plano ng mga namumuno, magiging mall ang shopping center. Magkakaroon ng mega-dorm sa gitna ng pool at College of Law. Privatized na ang hotel ng AIT. At ang mga klasrum sa bagong bawat itatayo at aayusing building ay may plake sa bawat pinto, kinikilala ang nag-donate ng facilidad.

Kung sukdulan talaga ang komersyalisasyon, magiging kasing taas na ng Ateneo at La Salle ang matrikula sa U.P. Ipapaokupa na sa iba’t iba pang negosyo ang mga bahagi ng kampus. May proposal kang kikita rin ang U.P., idulog sa administrasyon. Pwede pang kayanin ang apat na Jollibee at McDonald’s sa iba’t ibang bahagi ng kampus. O ilan pang gasolinahan at bangko. Ipaparenta, makikihati sa tubo. Sa kalaunan, baka kumita pa nga ang U.P. Bargain price dahil nasa loob ng Salary Standardization Law ang sweldo ng kawani at guro nito. Bonus lamang ang makukuha, hindi obligadong itaas ang sweldo.

Kung tunay na komersyalisado ang edukasyon sa U.P., mag-iisue ito ng ID card na may black strip na maglalaman ng lahat ng datos ng estudyante—mga grado, mga kurso, transcript, binayaran na supplies, mga librong hiniram sa library, health record at iba pa. Makakabili na rin ng mga makinang makakakilala sa strip, aalarma kapag ang status ng mag-aaral ay hindi pa nakakabayad ng tuition. Kung tunay na komersyalida ang edukasyon sa U.P., tataniman na rin ng saging ang sunken garden para magawang banana chips. Paglulutuin ng atsara at red wine ang taga-Home Economics. Pagagawin ng komersyal ang taga-Broadcast. Iaalok ang serbisyo ng estudyante sa Fine Arts para sa paggawa ng mural ng bagong pelikula. Magiging SM City Annex B ang Philcoa.

O dakilang pantas na Cariňo brutal, napakasaklap ng hantungan ng inyong experimentong ginawang natural at kumbensyonal para sa lahat. Walang ipinagkaiba ang U.P. sa U.E. Ang U.P. pa nga ang humahawi ng ikalawang landas ng komersyalisayong sinimulan ng U.E. O Santo Oblation, ikaw na simbolo ng pagkatao sa anino ng kaalaman, iadya mo po kami sa lahat ng masasama. Siya nawa, siya nawa.

(SPIEL O REAKSYON SA TAGAPAGSALITA UKOL SA KOMERSYALISASYON NG EDUKASYON, AT INDICTMENT SA REHIMENG AQUINO.)

Tinimbang ka, GMA pero nakitang ikaw ay nagkukulang!

PANGUNAHING HUKOM:

Tinimbang pero dahil kinurakot, hangin na lamang ang natira para sa masang Filipino. Paano maninimbang ng pangulong hindi naman naninimbang ng interes ng kanyang mamamayan, na ang pinapangunahang interes ay ang interes lamang ng iilang may kaya na nga sa lipunan, at nang kanyang tunay na among George Bush. O hail can you see…. Paano sisikaping maging tunay na Filipino sa isip, sa salita at sa gawa kung kinakanduli naman ng dolyar na nabahiran ng dugo?

Ang ikalawang testigo para sa usapin ng SABAK, hindi ito ang bagong gay bar sa Timog. SABAK—sahod, trabaho, karapatan—na syeyring ni kasamang ____________ (IPAKILALA).

PANAYAM NG TESTIGO 2

PANGUNAHING HUKOM:

Ang gumagawa ng gusali, walang matirahan. Ang nagtatanim, walang makain. Ang naglilinis ng ospital, hindi kayang bumili ng aspilet para sa anak na maysakit. Ang nagwawalis ng kalsada, walang pamasahe. Ang nagtratrabaho sa imprenta, walang pambili ng libro ng anak. Ang gurong ina, lilipad sa Singapore para alagaan ang anak ng iba.

Kailangang hindi magsayang ng panahon. Ano ang husga ng ating ikalawang hukom, si ________________ (IPAKILALA).

HUKOM 2:

Maraming salamat, kasamang hukom.

Ang kahirapan ng sambayanang Filipino ay lalong tumitingkad dahil sa malawakang pangungurakot ng mga opisyal na dapat ay naglilingkod sa kanila.

Magsisimula ako sa maikling-maikling kwento:

“Komparatibong Korupsyon”

Kapag nandehado ka sa kapwa, pumanig sa interes ng kaaway, ikaw ay taksil. Kapag marami kang nilamangan, ikaw ay tuso. Kapag sarili mo lang ang niloloko, ikaw ay hibang.

Kapag nakakamkam ka ng maliit na halaga, masuwerte ka. Kapag nakakamkam ka ng malaking halaga, mandarambog ka. Kapag nahuli ka. Kapag hindi, mas masuwerte ka.

Kapag sistematiko ang pangangamkam mo at nahuli ka, ikaw ay mambubusabos. Kapag sistematiko ang pangangamkam mo at hindi ka nahuli, ikaw ay presidente ng Pilipinas, o kaibigan o kapamilya nito.

Sa Japan, kapag nahuli kang nangungurakot, ikaw ay inaaresto at pinababalik ang halagang nakamkam mo. Sa Pilipinas, ipro-promote ka o bibigyan ng mas mataas na posisyon. O tatakbo ka sa kongreso at makakapiling ang iba pang nabiyayaan ng pagkamkam.

Sa U.S., kapag nangamngam ka, pupunta ka sa kulungan. Sa Pilipinas, kapag nahuli ka o hindi man na nangangamkam, pupunta ka sa Amerika.

(SPIEL O REAKSYON SA TAGAPAGSALITA UKOL SA SABAK AT INDICTMENT NG REHIMENG GMA).

Kasamang hukom, walang titimbangin dahil walang naidulot na biyaya ang Gloria Macapagal Arroyo sa manggagawa at sambayanang Filipino!

PANGUNAHING HUKOM:

Wala na nga? Wala?

Binababoy tayo ni GMA. Ayoko ng pambababoy. Ayoko ng baboy, este piglet lang pala. Ayoko, ayoko!

Kung ayaw nyo, ayaw ko na rin. Walang katarungan sa baboy kural. Walang katarungan sa mundo ng matadero at manininda ng laman ng manggagawang Filipino. Hindi karneng baboy ang yaman at talino ng manggagawang Filipino.

Anong klaseng pamahalaan ang gumagawa nito?

Anong klaseng mamamayan tayong pinapahintulutan ang ganitong pamahalaan?

Kahanay ng pamdudustos sa manggagawa ay ang sustenidong pagyuyurak sa karapatan ng pinakamalaking pwersa sa lipunang Filipino, ang uring magsasaka at ang bogus na repormang agraryong ipinatupad sa panahon ni Pangulong Corazon Aquino. Narito ang ikatlong testigo, si ____________ (IPAKILALA).

PANAYAM NG TESTIGO 3

PANGUNAHING HUKOM:

Silang nagpapakain ng bansa, hindi sapat ang kinikita para makabili ng pagkain. Silang nagtatanim, nagtatanim pangunahin para sa among haciendero. Silang nagtratrabaho sa ilalim ng sikat ng araw, tanging pawis at natutong na putik ang iuuwi sa kanyang pamilya sa bawat gabi. Silang nagtatanim, walang aanihin. Silang nagtatanim sa lupa, hindi kanila ang lupa.

Husgahan siya, kagalanggalang na hukom, sa isyu ng repormang agraryo, Hukom ___________ (IPAKILALA).

HUKOM 3:

Walang lupa sa kapanganakan, walang lupa maging sa paglilibingan. Ano ang hustisya nito?

Ilan daang taon ang kasaysayan ng pagkakatali ng magsasaka sa lipunan ng haciendero at ng sistemang hacienda. Ang nangyaring masaker sa Hacienda Luisita ay patuloy na hindi pa rin nareresolba ang problemang agraryo sa bansa. At hanggang hindi nareresolba ang problema ng kawalan ng lupa ng pinakamaraming Filipino, walang kapayapaang magaganap dahil walang katarungang mananaig.

Ang kwento ng magsasaka ay kwento nating lahat dahil lahat tayo ay ibinabaon sa utang ng ating mismong pamahalaan. Ito ang isinasaad ng dagli:

“Huli”

Ikatlong bahagi hanggang 40% ng pambansang budget ay pumupunta sa pagbabayad-utang. Noong 1999, ito ay P200 bilyon. Isa sa bawat tatlong pisong kinikita ng pamahalaan ay hindi napupunta sa serbisyong pampubliko. Ito ay binabayad sa Paris Club, Chase Manhattan, mga bangko sa Japan, at kung saan-saan pa.

Noong Pebrero 2002, ang utang panlabas ng bansa ay P2.437 trilyon. Aabot pa nga ito ng P3 trilyon sa 2003. Kung tayo ay 70 milyong katao, ang utang ng bawat isa ay P34,814.29. Saang kamay ng diyos natin kukuhanin ang pambayad nito? Ilang henerasyon bago ito mabayaran?

Tayong lahat ay mga anak ni Huli, ginawang pambayad-utang.

(SPIEL O REAKSYON SA TAGAPAGSALITA HINGGIL SA REPORMANG AGRARYO AT INDICTMENT NG REHIMENG GMA).

Tinimbang si GMA at natagpuang siya pa ang may utang sa sambayanang Filipino.

PANGUNAHING HUKOM:

Ang tawag rito ay trahedya! Silang naghihikahos ay lalong dinarambong. Silang walang kapangyarihan ay lalong pinagsasamantalahan. Silang walang kakayanan ay lalong pinagmumukha pang mangmang. Sila ay tayo rin, hindi sila nasa labas nitong hukuman, sila ay nasa loob. Tayo na nasa loob ay siya rin namang silang nasa labas.

Ang huling testigo ay si ___________________ para sa isyu ng digmaan sa terorismo.

PANAYAM NG TESTIGO 4

PANGUNAHING HUKOM:

Mapangahas! Silang dapat nagpapatupad ng batas ang una pang lumalabag rito! Diyata’t malinaw ang nasa likod ni GMA, ang tunay na humahawak ng kapangyarihan sa bansang ito! Hindi bushilak si Bush, hindi!

Ano ang masasabi ng ating huling hukom? Si ___________ (IPAKILALA) para magbigay-husga kay GMA sa krimeng digmaan sa terorismo.

HUKOM 4:

Maraming salamat, makatang hukom.

Hindi puso ang nagdidikta ng galaw ng Amerika. Sarili nitong interes. At si GMA ay kinakailangan ang Amerika para sa makahiram sa dayuhang bangko, mapondohan ang modernisasyon ng military, makapagpadala ng marami pang manggagawa sa bansang numero unong nagreremit ng dolyar sa Pilipinas.

Ito ang praktikal na Amerika, ang motibasyon ay sa higit pang kita—kaya ang digmaan nito sa terorismo ay inaako na ring digmaan ni GMA, lampas na sa terorismo, kundi laban sa mismong mamamayan nito.

Hayaan ninyo akong magbasa ng dagli:

“9/11/01”

May nagtext sa akin, buksan ko raw ang cable. Sa CNN, live ang coverage ng eroplanong tumagis sa World Trade Center. Hanggang mangyari ang di inaasahan ng lahat. Gumuho ang dalawang tore. Parang sa pelikula lamang nina Schwazenager o Stallone maaring mangyari ito. Naganap ang pagguho ng simbolo ng kapitalismong Amerikano.

Nilusob ng pwersang Amerikano ang Afghanistan. Pinulbos ang mga kwebang maaring pagtaguan ni Osama bin Laden, ang tinarget na lider ng terorismo ng mga Amerikano. Natlo ang mga Taliban, pero hindi pa rin nakikita si bin Laden.

Sa San Francisco, mawawalan ng trabaho ang 1,200 na Filipinong imigranteng nagtratrabaho sa airport. Batay sa ipinasang U.S. Aviation Security Law, ipinagbabawal ang pagtratrabaho ng imigrante bilang airport screeners. Ang ganitong trabaho, sinubcontract sa pribadong ahensiya, ay dating nakalaan sa imigranteng handing tumanggap ng mabigat na trabaho sa mababang pasahod.

Titingala si Johnny, isang Filipinong imigrante, sa himpapawid, at pati pala ito ay pag-aari na rin ng mga Amerikano. At bakit hindi? Matagal na itong sa kanila. Tumingala rin sa parehong himpapawid ang kanyang amain noong 1969, sa Apollo 11 landing sa buwan. Live via satellite habang inaako ni Neil Armstrong ang buwan para sa Amerika.

(SPIEL O REAKSYON SA TAGAPAGSALITA SA LABAN SA DIGMAANG TERORISMO AT INDICTMENT KAY GMA).

Tinimbang si GMA, at ang nagtamasa ng pasakit ay ang mamamayang Filipino.

PANGUNAHING HUKOM:

Kulang, may utang pa, ano ang husga sa ating nasasakdal? (Tatanungin paulit-ulit at aantayin hanggang maging masigasig ang tugon ng manonood).

Hindi malayo ang rebolusyon sa paglala ng sitwasyon ng sambayanang Filipino.

“Rebolusyon”

(PUMILI NG SIYAM MULA SA AUDIENCE, BIGYAN NG KOPYA NITO PARA BASAHIN NG MALAKAS).

AUDIENCE 1:

Sa Philcoa, nakatanghod ang mga batang namamalimos sa bintanang salamin ng McDonald’s, kumakatok sa kumakain kapag hindi nakatingin ang gwardiya. Lilipat lang ng tingin ang ngumunguya ng Big Mac. Magkukunwang walang nakikita.

AUDIENCE 2:

Sa eskinita, nagbebenta ng pirated CD. Murang-mura lang na kopya ng inyong paboritong banda. Sino ang bibili ng tunay sa P450 kung may mabibili ng peke ng P30? Sino ang walang pirated CD sa kanyang koleksyon?

AUDIENCE 3:

Sa bukana, nagtitinda si Manang ng mansanas at kahel. Mas mabili ito kaysa sa lanzones, chiko o singkamas kahit paminsan ay nagtitinda rin ito. Mas mura ang piraso ng mansanas at kahel, sa hindi niya mawaring dahilan. Dati ay sa pasko niya lamang ito naaanigan, ngayon ay buong taon ang lasa nito. Pahiran lang ng formalin, nagmumukha pa ring malutong at makinang ang balat.

AUDIENCE 4:

Sa canteen sa itaas, umaangal ang estudyante sa maling order. Nagtataas na ito ng boses, kanina pa raw siya gutom at nag-aantay ng pagkain. Kahit anong sorry ng nagsilbi ay ayaw paawat ng kostumer. Mabilis na nag-init ng corned beef ang kusinero habang naririnig niyang pinagagalitan ng bisor ang waitress. Huminga ang cook sa lalamunan at inilabas ang nakaipit na plema sa sisig, sabay bigay ng thumbs up sa maiiyak na waitress. Isisilbi niya ang sisig rice sa kostumer nang may bahagyang ngiti.

AUDIENCE 5:

Sa flyover, huminto ang jeep. Namimilipit na ang driver pero wala siyang oras umihi. Hindi siya makaihi sa harap ng tao, kaya hindi siya makatanghod sa gulong, tulad ng ginagawa ng iba. Doon na lamang sa may talahiban. Isa’t kalahating oras na niyang pinipigil. Namumuo na ang bato sa pantog at kidney sa paratihan niyang ginagawang pagpigil, nanganganak nang mas marami pa. Araw-araw ay ganito sa pagdelihensya ng kita.

AUDIENCE 6:

Sa itaas, sa beauty parlor, nagpapagupit ang matrona sa bading. Kinukwentuhan siya ng bagong tsismis sa showbiz—kung sino ang sister, kung sino ang buntis, kung sino ang kabit nino, kung kanino ibinenta ng ama ang starlet na anak. Natatawa lamang ang matrona, inaantay maging blonde ang kanyang uneven cut. Tamang-tama para sa kanyang ballroom dancing mamaya.

AUDIENCE 7:

Sa ibaba, tila ahas na nag-aalumpihit ang pila sa jeep papuntang unibersidad. Naglulundagan ang mga tao sa putik para hindi madumihan ang bagong sapatos. Dinaan na naman sa araw-araw na order ng kanin at kalahating ulam sa siyam na buwan para lamang mabili ang sapatos. Pero nagkamali, nalubog ang paa sa putik. Madilim na kasi. Nagalit pa nga ang mga katabi mong naputikan din ang mga pantalon at hita. Lalo na ang limang taon na barker ng sasakyan.

AUDIENCE 8:

Sa housing, inaasahang pumunta ng middle-age na babae ang kanyang lalakeng bisita, di hamak na mas bata sa kanya. Aalukin niya ito ng maiinom, pakakainin ng masagang hapunan, mula sopas hanggang mochi ice cream na dessert. Aalukin ang sarili pagkatapos. Para saan pa ang paghihirap nang paghahanda? Hindi makakatanggi ang lalake, kahit may girlfriend na siya. Alam kaya ng middle-age na babae na fling lang ito? isip ng lalake.

AUDIENCE 9:

Humuhuni ang kuliglig habang pinapa-start ang jeep, bibiyahe na. Ang tindera ay busy pa rin sa mga bumibili ng mansanas. Nahihilo na sa gutom ang batang namamalimos. Dumating na ang girlfriend ng tinapatan ng bata. Nauna na siyang kumain. Oorder na lamang siya ulit. Pinupunasan ng panyo ng lalake ang kanyang bagong sapatos. Tinatanaw ng matrona ang kanyang buhok habang hawak ng bading ang salamin sa likod, iniisip ang kanyang tip. Nagtatawa ang waitress at cook habang papaalis ang estudyante, mamimili pa ng CD sa ibaba.

SABAY-SABAY AUDIENCE 1-9:

Humuhuni ang kuliglig, humaharurot na ang tambutso at makina ng jeep, masaganang bumubuhos na ang ihi ng driver sa talahiban. Hindi pa gabi, hindi na araw. Pero sa isang saglit, nakatanaw na pumula ang silangan.

PANGUNAHING HUKOM:

Iisa ang maaring kulay ng ating paglaya. At hindi na kailangang tumanaw sa Sierra Madre para matunghayan ang pagtingkad ng kulay na ito. Binabalot tayo ng kondisyong sumusupil at nagpapahimagsik sa atin para sa minimithing:

“Kalayaan”

Ang kakayahang lumipad sa ere nang hindi nahuhulog; ang kakayahang pumili na mahulog kapag ninais; ang kakayahang manatili sa ere, paglipad pa rin ba ito kung nakalutang ka lang sa ere? ang kakayahang maging nasa pagitan, hindi itaas, hindi ibaba; ang kakayahang lumipad sa dagat kapag pinili, paglipad pa rin kahit na sa dagat; ang kakayahang bumagsak kapag pinili; ang kakayahang tumungo sa nais patunguhan, saan nga ba ang direksyon ng paglutang nang hindi sumusunod sa direksyon ng hangin? ang kakayahang sumabay sa paglipad ng iba, pag-indayog sa ere; ang kakayahang lumipad mag-isa sa pagitan ng asul na langit at madilim na bughaw na dagat; ang kakayahang magtakda ng bilis o bagal ng paglipad, kung nakalutang nga sa ere, ano ang bilis nito, kumakampay ka pero hindi ka umuurong, hindi rin naman sumusulong; ang kakayahang manatili sa isang lugar, hindi doon, dito; ang kakayahang mangibang lugar, hindi rito, roon; ang kakayahang maging ibon o tao o babae o bata o labahita sa paglipad; ang kakayahan, kung ibon, na maging albatross, seagull, maya, tikling o agila, kung pipiliin; ang kakayahang mawalan ng kakayahan; ang kakayahang makaya ang nais mangyari at sa nangyayari; ang kakayahang magkaroon ng kakayahan. Kung nais.

At sa paglayang ito ng kolektibo at indibidwal, lalaya ang sambayanan. Makibaka para sa tunay na kalayaan ng sambayanan! Ang kalayaan, ipinaglalaban, hindi ito ibinibigay, hindi ito ipinapataw.

Sa okasyon ito ng hukumang-bayan, sa desisyong natagpuang maysala ang nasasakdal, kailangang sumumpa tayo at manindigan bilang iskolar ng bayan, na ipaglaban ang karapatan, igiit sa pinapakitid na espasyo at pandarambong ni GMA sa sambayanang Filipino. Sabay-sabay nating awitin ng may paninindigang maglingkod sa sambayanang nagpapaaral at tumutustos sa atin sa Unibersidad, ang “UP Naming Mahal.”

Balagtasan 2005 ni Joi Barrios

BALAGTASAN 2005

PAKSA: IGINAGALANG BA NG ATING GOBYERNO

ANG KARAPATANG PANTAO SA PANAHONG ITO?

PPO: (Music up and under: Bayan Ko)

LAKANDIWA (Vim Nadera)

Balagtasan, Balagtasan, o, tradisyong nalimutan

Na pagtatalo sa tula na duplo ang pinagmulan.

Sa Iloko ang tradisyo’y binansagang “Bukanegan,”

Sa Pampango ay tradisyong nakilala na “Crissotan.”

Ang paksa ng pagtatalo ay usapin na pambayan,

Akong si Vim Nadera po, Lakandiwang naatasan.

Ang makatang babalagtas, mga makatang premyado

At ang paksang hihimayin, Karapatan na Pantao.

Sa panahong ito ngayon, ‘ginagalang bang totoo

Gayong ating karapatan, kung minsan ay nadehado.

Kaya, bunying Lakan-Ilaw, tanglawan ang pagtatalo,

Bunying makatang Joi Barrios, itong sulo’y itanglaw mo.

(Uupo ang Lakandiwa at tatayo si Lakan-Ilaw.)

LAKAN-ILAW (Joi Barrios)

Bilang Lakan-Ilaw nitong Balagtasan,

Paksang hihimayin, dapat malinawan.

Sa ating pantaong mga karapatan,

Ang ating gobyerno’y mayro’n bang paggalang?

Dalawang makata ang magtatagisan

At ang lilinawi’y panig ng katwiran.

(Babalik sa upuan. Tatayong muli ang Lakandiwa.)

LAKANDIWA

Ang unang titindig, si Michael Coroza,

Wala raw paggalang gobyerno talaga

Sa ‘ting karapatang pantasya’t hustisya;

Palakpakan natin sa pagtindig niya.

UNANG TINDIG: PANIG NA HINDI IGINAGALANG (Michael M. Coroza)

Hindi man mayama’y sarap ding mabuhay

Kung di namamanhid sa gutom ang tiyan,

Kung may pananggalang sa init o ginaw,

Kung mayroong ligtas na tinatahanan,

Kung may layang kamtin, mithing kaganapan

At makipamuhay nang may karangalan.

Subalit sa ngayo’y ano’ng nagaganap?

Lalong dumarami ang nangaghihirap!

Batayang serbisyo ng gobyerno’y salat,

Pobreng taumbaya’y lalong naging hamak.

Karapatan baga ng taong masadlak

Sa lagay na dusta’t wala ni pangarap?

Ang lalong mahirap tanggaping totoo,

Dami sa gobyernong mas sahol sa tsonggo,

Sa kapangyariha’y ibig maimpatso,

Ibig na maghari’t sambahin ng mundo,

Karapatan nating mga Filipino,

Ayaw kilalani’t di nirerespeto!

LAKANDIWA

Ang tutugon naman ng kanyang katwiran,

Si Teo Antonio na naninindigan:

Ang ating gobyerno’y mayroong paggalang

Sa ating pantaong mga karapatan.

Sa kanyang pagtugon ating palakpakan.

UNANG TINDIG: PANIG NG IGINAGALANG (Teo T. Antonio)

Madaling magsabi na walang respeto

Bawat karapatan nating mga tao.

Parang sinasabi, ang ating gobyerno

Ay walang nagawa na lutasin ito.

Subalit maraming nilitis na kaso,

“malalaking isda” itong kondenado.

May General Garcia, ngayo’y nakabimbin

Sa kasong korups’yon sa militar natin;

May ibang heneral na kasangkot mandin,

At may Dennis Roldan, may kasong kidnaping.

Sa Bureau of Customs nasiyasat na rin,

Mga tagong yaman ng opisyal natin.

Ang Pangulong Erap, sa kasong impeachment,

Ngayo’y nililitis itong kasong plunder.

Hirap sa katalo’y nais na lahatin,

Para bang sinabing gobyerno’y inutil.

Ating karapatan ay tanglaw sa dilim,

Apoy na marapat nating pag-alabin.

IKALAWANG TINDIG: PANIG NA HINDI IGINAGALANG (Michael M. Coroza)

Hindi nakikita ng aking katalo

Ang pinakaubog nitong ating isyu.

Karapatan natin bilang Filipino

Ang pagkakaroon ng isang gobyerno

Na masasandigan pagkat makatao,

Patas at panlahat, handog na serbisyo.

Presyo ng bilihi’y palaging pataas

Ngunit sa suweldo’y walang nadaragdag,

Pataw pa nang pataw ng samutsaring tax,

Tila ibig yatang dukha ay mag-suicide!

Sa mga banyaga’t mayama’y maluwag,

Kung empleyado lang, daming kinakaltas.

Ang lalong malala’t isusumpang krimen,

Kung gobyerno mismo yaong sumusupil

Sa pagkilos upang katarunga’y kamtin.

Doon sa Hacienda Luisita’y baril

Ang ipinantugon sa mga humiling

Na sakadang sahod nawa’y pataasin.

Nangyaring masaker doon sa Hacienda

Luisita’y tunay na nagpapakitang

Sa gobyernong ito ay walang halaga,

Karapatan niyong mga magsasaka.

Karapatan lamang ng mga maykaya’t

May kapangyarihan ang kinikilala!

Ang mga mahirap, hayop kung ituring,

Kapag nagreklamo, dapat paamuin:

Dal’wang kilong bigas, dal’wang instant noodle,

De-latang sardinas, lamang-tiyan na rin.

Ngunit kung maggiit, katarunga’y kamtin,

Hagisan ng tear gas at pagbabarilin!

IKALAWANG TINDIG: PANIG NA IGINAGALANG (Teo T. Antonio)

Ang aking katalo, daming inilahad

Na maraming krimeng ngayo’y nagaganap.

Totoong ang kaso ay sinisiyasat

Upang katarungan sadyang mailapat.

Diyan sa Hacienda Luisitang tahas,

Ang puno at dulo’y sadyang inuugat.

Huwag mong sabihin, mahal na katalo,

Di iginagalang hustisyang totoo

At ang karapatan na sadyang pantao,

Mayroong hukuman ang ating gobyerno.

Pagtaas ng buwis mayroong Konggreso,

Sinasala nila kung panig sa tao.

May Korte Supremo, batas ang sandigan,

Mayroong Komisyon sa Human Rights naman.

Department of Justice ay tanging hukuman

Sa anumang kaso’y dumidinig naman.

Regional Trial Court bawat lalawigan

Ay maisasampa kasong isasakdal.

Tayo’y isang bansa na may demokrasya,

Mahirap, mayaman, pantay ang hustisya.

Kung walang paggalang tayong nakikita,

Ang ating hukuman ay walang halaga.

Kinakailanga’y mga ebidens’ya

Upang katarungan ilapat talaga.

Ibig mo ba naman ang ating hukuman

Ay maging katulad nitong si Spiderman.
Parang instant coffee, hustisya ay instant,

Mainit na tubig, madaling timplahan.

Mayroong proseso sa nasang katwiran

Na sumisiyasat tungong katarungan.

LAKANDIWA (Vim Nadera)

Pansumandali pong aking inaawat

Ang pangangatwirang umalab na ningas.

Ang ibubuhos ko’y tubig na pang-ampat,

Tubig ng unawang sa puso’y nagbuhat.

Makatang Coroza, Makatang Antonio,

Sa panghuling tindig, linawing totoo,

Mga karapatan natin na pantao,

Uso pa ba ngayon sa ating gobyerno.

Sa panghuling tindig ng dal’wang makata,

Palakpakan natin paghagkis ng tula.

IKATLONG TINDIG: Salitan ang Magkabilang Panig

Panig ng Hindi Iginagalang (Michael M. Coroza)

Dukha at mayaman, kaylan naging patas

Sa gobyerno nating timbangan ay tikwas?

Mga institusyong iyong tinatawag

Sa tingin mo’y sino ang nagpapalakad?

Karapatan nilang mga naghihirap

Gumawa’y kilanlin, iyan ang marapat!

Panig ng Iginagalang (Teo T. Antonio)

Itong katalo ko’y pusang nabanlian,

Malamig mang tubig ay iniiwasan,

Hindi gumagalang sa ating hukuman,

Tubig ng unawa itong katarungan.

Kung gusto mo’y batas nitong kagubatan,

Hanapin sa dilim, lantay na katwiran.

Panig ng Hindi Iginagalang (Michael M. Coroza)

Batas nga ng gubat, umiiral ngayon,

Mga dukha’y daga, ang gobyerno’y leon!

Sa dilim, oo nga, doon po hahantong

Ang mga gahaman oras na maghukom,

Katwirang nadusta’t pusang naparool

Pagkat karapatang pantao’y binaboy!

Panig ng Iginagalang (Teo T. Antonio)

Hirap sa katalo’y madaling magsiklab

At nagiging pikon, paghanap ng batas.

Kahit na ang kahoy sa tubig ay babad,

Pagsalang sa apoy, kusang magliliyab.

Itong katarungan, ibaon mang ganap,

Mangingibabaw din taglay na liwanag.

Panig ng Hindi Iginagalang (Michael M. Coroza)

Ano pang liwanag itong hahanapin

Kung ang mga welga’y bulkang pinipigil

Lagi pong negosyo ang nagiging kiling

Sa pamamalakad ng gobyerno natin

Pag lumago itong salapi ng sakim.

Asaha’t may dukhang nagdidildil-asin.

Panig ng Iginagalang (Teo T. Antonio)

Hindi naman ganyan, gusto ng gobyerno

Pinipigil lamang iyang nanggugulo

Itong patakarang nais ng estado

May kapayapaan sa bawat negosyo

Anong mangyayari pag may terorismo

Di pa tungkulin lang na sugpuin ito?

Panig ng Hindi Iginagalang (Michael M. Coroza)

Mataas ang buwis para sa ahirap

Habang ayayanan ay nangungulimbat

Pook-maralita’y durog sa sangkisap

Dahil po sa batas na butas at hungkag.

Presyo ng bilihin ay parang may pakpak

Mabilis lumipad wala pa mang E-VAT.

Panig ng Iginagalang (Teo T. Antonio)

Ay talagang ganyan, nasang kaunlaran

Merong sakripisyong isaalang-alang.

Presyo ng bilihin kung tumataas man

Ay upang magdagdag sa kaban ng bayan

Upang ang proyekto ng pamahalaan

Ibalik sa tao itong pakinabang.

Panig ng Hindi Iginagalang (Michael M. Coroza)

Halaga ng krudo, kuryente, at tubig

Ano’t tilang sky-is-the-limit?

Imbes na iukol sa dukha ang buwis

Sa IMF-World Bank laging nirereit

Kung ang ating bayan sakali’t magipit

Kahit walang armas, dapat maghimagsik!

Panig ng Iginagalang (Teo T. Antonio)

Huwag mong ilagay ang apoy sa utak

Ibig o ba namang gobyerno’y ibagsak?

Itong ekonomiya’y may krisis na ganap

Hindi agad-agad itong malulutas

Pa’no mararating hangad na pag-unlad

Kung ang ating bansan, mithi’y watak-watak?

LAKANDIWA (Vim Nadera)

Sandali po lamang, aawating ganap

Itong nagtatalong apoy na umalab.

Bunying Lakan-Ilaw, samahang maampat,

Dalawang makatang ningas na lumiyab.

(Papasok si Lakan-Ilaw. Itataas nina Lakan-Ilaw at Lakandiwa ang kamay ng dalawang makata.)

Makatang Coroza, Makatang Antonio,

Nilinaw sa atin ay pambansang isyu.

Itong karapatan natin na pantao

Manatiling hiyas nitong pagkatao.

Kung naduruhagi’y taong karaniwan,

Karapatan nila’y dapat ipaglaban.

Sa harap ng batas, mahirap, mayaman,

Pantay ang paglapat nitong katarungan.

Hatulan po ninyo pag-uwi sa bahay,

Dalawang makata na nagbalagtasan.

(Sabay-sabay na yuyukod sa madla.)

PPO (Music Up and Under, Bayan Ko)

(Performers exit graciously.)