Isang Hapon Habang Umaambon (Dagli sa Krisis Column, Bulatlat.com)

Isang Hapon Habang Umaambon

Bakit, ano at paano? Ilang makabuluhang katanungan habang umaambon.

NI ROLAND TOLENTINO

Bulatlat

Kapag napigtas ang tuyong dahon sa tangkay ng puno

Hindi na ba ito bahagi ng malagong puno?

Kapag pinatuyo, tinosta at giniling ang buto ng kape

Hindi na ba ito butong galing sa puno?

Kapag tumulo ang patak ng ulan sa puno patungong aspalto

May nakakarinig ba ng sigaw ng patak ng ulan, maging ang alingawngaw nito?

Naririnig kaya sa pagkulo ng sinigang sa komersyal ng pampaasin

Ang alulong ng baka, baboy at manok habang sila ay kinakatay?

Ang lettuce, asparagus, grape tomatoes at button mushroom sa salad

Alam kaya nilang ganito ang kanilang kahahantungan nang pinalaki sila sa greenhouse?

Ang ubas o buto ng kapeng ibinibilad sa araw para matuyo

Nagsusumigaw ba dahil sa kanilang pagkapaso?

Ang akasya kapag tumiklop ang dahon sa paglubog ng araw

Natutulog rin kaya?

Ang makahiyang tumiklop ang dahon sa pagsalat ng mama

Naiisip kayang inaabuso ito?

Ang sinag ng araw na unti-unting pumapasok sa bintana

Araw-araw na nginangatngat pero hindi nauubos ang dilim?

Nagdiriwang kaya ang bulang nagsulputan kung saan-saan

Kapag tinanggal ang tansan ng bote ng beer?

Iba kayang nakatagong mensahe at malalalim na struktura

Ang nakikita kapag dilaw o luntian ang highlighter sa xerox?

Talaga bang natatanggal ang bakas ng mga yapak

Nang mga naunang nagdaan kapag ito ay inaraw-araw punasan?

Ang tunog ba ng nagkikiskisang dahon ng kawayan

Ay likha nito o ng ihip ng hangin o sa pandinig lamang ng nakakakita nito?

Kung guwapo at bobo, ordinaryong hitsura pero henyo ay hustisya

Ano kung maganda, sexy, summa cum laude, malusog, mayaman at maboka?

Kapag tunay na minamahal ang isang tao o isang ideal

Bakit hindi kayang mahalin ang sarili nang ganitong paglabis?

Kapag mahal ang isang bagay

Bakit kailangang mapasaiyo ito?

Kapag nagmamahal mula sa kalayuan

Bakit pakiwari lagi ay kaydaling mapalapit?

Bakit malalim ang sakit kapag walang isinusukli ang kabiyak

Gayong wala namang nagsabing mahalin mo ito?

Kapag kabilugan ng buwan

Bakit walang nagbibilad sa gabi?

Ang langgam na nagbabatian kapag nagtatagpo

Sinasabi kayang magpursigi, magtipid at malapit na ang ulan?

Ang mga nakakapagtext habang naglalakad

Naglalakad ba habang nakakapagtext?

Lumangoy ka sa dagat at lamlamin ang tubig

Kaysa gamitin ang sariling luha kapag nagdurugo ang puso?

Bakit sinasabing nagdurugo ang puso

Gayong binabalot at dinadaluyan naman ng dugo ang puso?

Ang hamog ba na gumagapang sa pampang

Ay tubig sa ere o ere sa tubig?

Kapag namigay ng bulaklak bilang pagmamahal

Sinasabi bang mananamlay at matutuyot din ang pag-ibig?

May sarili kayang utak at pagkatao ang buhok at kuko

Dahil tumutubo pa rin ito kahit patay na ang tao?

Kapag makulimlim at tila uulan

Bakit hindi isiping bahagyang maliwag at tila hindi uulan?

Sino ang mas kaawa-awa sa kristianong kawanggawa

Ang batang namamalimos o ang negosyanteng ayaw magpalimos?

Bakit bumubuka ang sampaguita sa gabi na may halimuyak

At nanunuyot ng pagkaluma kapag nasinagan ng araw?

Umiiyak kaya ang puno ng mangga o sinigwelas

Kapag pinipitas ang mahihinog na bunga nito?

Paano napapatamis ng pagkakulob at init

Ang berde para maging dilaw na mangga?

School ID at ang Pakiwaring Gitnang Uri (Pasintabi Column)

School ID at ang Pakiwaring Gitnang Uri

Sa kauna-unahang pagkakataon sa aking pagtuturo sa Unibersidad ng Pilipinas (UP) ay bigla na lang ni-require ang pagsusuot ng ID, gamit ang ID band na isinasabit mula sa leeg. Badge of honor, tulad ng mga isinasabit na medalya? O marka ng pagkabilang sa mababang uri? Tandaan na sa leeg rin ikinakadena ang mga alipin.

Pero hindi ganito ang ibinabadya ng pagsusuot ng ID. Feeling rich (pakiwaring gitnang uri), at kung gayon, feeling accomplished. Napakapopular ng ID sa mga estudyante na kahit wala na sila sa loob ng campus ay suot-suot pa rin nila itong nagmamarka ng kanilang posisyon sa abang struktura maging sa labas.

Ang ID ay isang anyo ng pagpapakilala at kakakilanlan. Ipinakikilala ang status ng isang tao sa strukturang kinabibilangan—estudyante o guro. Kinikilala ito ng mga taong nasa loob at labas ng struktura.

Doble-ang identifikasyong pang-uri sa ID ng UP, o sa ano pa mang ID sa pamantasan. Pribilehiyo na ngang umabot sa tertiaryong antas, pero higit pang pribilehiyong makapasok sa UP.

Historikal na inihahanda na ang kolektibong kamalayan ng mga estudyante sa posisyong ito. Tinanggal na ang palugit para makapasok ang under-represented na sektor na publikong high school at probinsyang mas hirap ang kalagayan. Sa susunod na pasukan, ang mga freshman (o ang kanilang mga magulang) ang unang mabibigwasan ng implementasyon ng 300% na pagtaas sa tuition fee. Tunay na ang maykaya na lamang ang lalo pang mas higit na makakapasok sa UP. At sa pagkakataong ito ng rebisyon ng socialized tuition fee scheme, ang maykayang estudyante na ang magbibigay-subsidyo para sa lalo pang kakaunting mahihirap na estudyante.

Ang ID ay naglalaman ng larawan—nakangiti, maayos ang buhok, colored, puti ang background. Nakatatak sa ID ang pangalang kikilalanin, kasama ang kurso, student number, pati na rin ang pumapaimbabaw na organisasyong kinasasapian. Tila sinasabi sa estudyante, ikaw ay pinili at tinanggap mo itong alok na pumailalim sa kalakaran at paninimbulo ng yunit na kinabibilangan. Sa likod ng ID, ang iba pang rekisitong impormasyon—sino ang kokontakin sa panahon ng emerjensi, telepono, tipo ng dugo at iba pang datos.

Sinisipat ng ID ang relasyon ng may-ari sa institusyon, pati na rin sa kapwa may ID. Tinitignan ang identifikasyon ng may ID bilang gitnang uri (may telepono, may kapasidad makapasok sa institusyon). Ang pagkakaroon ng ID ay isang kodifikasyon ng pagiging musmos na turing (infantilization). Ipinagkakaloob sa institusyon ang pamamahala sa indibidwal. Ito rin ay pinapaloob sa diskurso ng disiplina (paglalaan ng marka ng kurso), partikular ng siyensya (tipo ng dugo, informasyong kayang ipasok sa bar code) at human development (antas ng pagkabilang, at samakatuwid, ang kalakaran na kakailanganin para hindi na kailanganin ang ID sa akto ng pag-graduate).

At sa akto ng pag-graduate, panibagong ID na naman ang susuotin—ang ID, halimbawa, ng papasukang call center na ipinagbubunyi rin ang pagsuot nito. Sa loob ng bansa, ang ID ang itinuturing na pasaporte sa kaso ng sampung milyong kamamamayang overseas contract worker (OCW). Tila itong ID ang sumisimbolo ng parehong panlipunang mobilidad at kultural na kapital (nag-aaral o nagtratrabaho) na nagpapaangat sa indibidwal sa masa.

Kaya indibidwal ang pakiwari ng gitnang uri. Pribatisado itong pakiwari dahil ang pagkondisyon sa inaasam maging ay ginagawa ng institusyon gayong ang aktwal na pagiging ay nasa kamay ng indibidwal. Ang resulta, isang tumpok na langaw na nag-aagawan ng espasyo sa alam nyo na. Hindi magandang pangitain, hindi ba? Pero sa mga langaw, ito ay paraiso.

Mabuhay ang pakiwaring gitnang uri!

Amoralidad ng 300% pagtaas ng matrikula sa UP

Amoralidad ng 300% pagtaas ng matrikula sa UP

Noong hapon ng kinanselang Lantern Parade, Disyembre 15, 2006, sa Unibersidad ng Pilipinas, nagtagong daga ang Board of Regents sa determinasyong aprobahan ang tuition fee. Nagpalipat sila ng lugar para makaiwas sa galit ng estudyante at iba pang sektor sa UP.

Nangangahulugan ang aproba ng 300 porsyentong pagtaas ng matrikula, na pati ang dating exempted sa pagbabayad ay kinakailangan na ring magkandakumahog sa paghahanap ng P1,000 kada unit. Hindi pa kasama rito ang nagtaasang iba pang fees, tulad ng library at lab fees.

May kumakalat ngayong papel na nagpapakonsidera ng bagong aprobang polisiya. Nananawagan, kahanay ng iba pang bagay, ng rebraketing para malibre ang ilang bahagi pa rin ng dating hindi nagbabayad ng tuition fee. Pero maliban dito, OK naman na tumaas ang matrikula.

Hindi ako sumasang-ayon sa anumang pagtaas ng tuition fee sa UP at iba pang state colleges at universities. Ito na lamang ang bukana ng oportunidad para makapag-aral at bumuti ang buhay ng pinakakarapat-dapat sa hanay ng masang anakpawis. Kaya nga ang UP ay pambansang unibersidad dahil saklaw nito ang pagpopoder sa exemplaryong representatibo ng mamamayan.

Una nang tinanggal ang political corrective measure na naglaan ng kaunti pang siwang sa underrepresentated na mga publikong high school at probinsya para makapasok sa UP. At ngayon naman ito, na lalo pang magdidisenfransiya sa naghihikahos na malaking hanay ng lipunan.

May hindi sinasabi ang aksyong itaas ang matrikula. Una, lalo nitong idinidiin na malaglag ang umuunti na ngang bilang ng mga mahihirap na nakapasok sa UP. Hindi inihahayag ang malaking mortality rate ng mga mahihirap na mag-aaral na nakapasok nga sa unang taon sa UP ay wala namang kakayahang makapagpatuloy pa.

Ikalawa, binubura ng UP ang akawntabilidad at responsibilidad ng estado na pondohan ito bilang pangunahing unibersidad ng estado (kaya nga state university, di ba?). Sumuko na ang administrasyon na paratihang igiit, katulong ng hanay ng mag-aaral at kaguruan, ang pondo nito mula sa gobyerno.

Ang aking sapantaha rin dito ay dahil mayroong ibang proyektong iginigiit ang administrasyon na mapondohon—tulad ng sentenaryo ng UP, o ang pagdulog sa iba’t ibang senador at mismong opisina ng presidente ng mga kolehiyo at campuses ng kani-kanilang tingi-tinging wish list. At dahil na rin, naisanla na ng UP ang kanyang “kaluluwa” sa interes ng negosyo, tulad ng itatayong techno-park ng burges kumprador na Ayala sa Diliman campus.

Ikatlo, binubura naman ng UP ang mismong finasyal na akawntabilidad nito sa kanyang konstityuwents. Wala naman tayong detalyado at kumprehensibong impormasyon sa disbursement ng kita ng UP, mula sa sistema hanggang sa nakokolektang lab fees ng mga departamento, at sa napipintong itataas na tuition fee. Saan napupunta ang pondo? May nalugi na bang investments ang UP, at kung gayon, bakit, at sino ang akawntabol? Samakatuwid, nire-require ng UP na magbayad ng mataas na tuition fee gayong hindi naman sasabihin kung saan mapupuntang gastos ito o kung saang investment ito ilalaan.

Ang ikaapat, at ang sa palagay ko ay ang pinakaseryoso, ang pagpapalaganap ng kultura ng amoralidad ng UP. Hindi immoral ang pagtaas ng tuition fee dahil naiangkla ang rasyonal nito sa tumataas na halaga ng pagmimintena sa UP at sa paglawak ng estudyanteng populasyon na may kakayahang makapagbayad, na pawang taliwas na kadahilanan. Amoral dahil walang moralidad ang pinapaimbabaw sa diskurso.

Pang-ekonomiyang bagay ang dahilan, at walang moralidad at panghihinayang sa substansya ng UP o makabayang pagkamamamayan (tinangka na rin itong lusawin sa neoliberal na pick-and-choose your own general education courses).

Tanging ang diwa ng “iskolar ng bayan”—maalam at nakikialam--ang bumabaklas sa anumang pagtatangkang humulma ng fantasya ng globally competitive workforce ng UP. Para sa bayan, hindi sa dayuhang interes.

Rebyu ng Kontra-Gahum ni RC Asa

From Pinoy Weekly (blg.6 no.7 Peb. 1, 2007)

Sa paggawa ng kontra-gahum
RC Asa

Rebyu: Rolando B. Tolentino at Sarah S. Raymundo, mga patnugot. Kontra-Gahum: Academics Against Political Killings. Quezon City: IBON Books, 2006. 296 pahina.

Sa ilang sulatin at talakayang pang- akademiko sa bansa, hinango ang salitang “gahum” sa wikang Cebuano para maging salin ng “hegemony”. Ang huli ay palaging kadikit ng pangalan ni Antonio Gramsci, ang komunistang Italyanong nagbigay rito ng pakahulugan at halaga sa Marxistang pagsuri sa kasaysayan, lipunan at rebolusyon. Pinahirapan, nagkasakit at namatay si Gramsci sa kulungan ni Benito Mussolini, ang pasistang diktador na kakampi’t halos katumbas ni Adolf Hitler sa Italya sa panahong iyon.

Sa isang kilalang depinisyon, ang gahum “sa pinakamalakas na pakahulugan ay isang ‘kultura’, pero kulturang kailangan ding tingnan bilang isinasabuhay na pag-ibabaw at pagyukod ng partikular na mga uri.” Nagtuturo ang gahum ng ilang tanong sa praktika: Anu-anong “praktika at inaasahan”, “pag-unawang humuhubog sa sarili at sa mundo” nating mga mamamayan ang nagagamit ng imperyalismo at naghaharing mga uri para patatagin ang katayuan nila? Anu-ano ang ginagamit at magagamit para labanan ito?

Makabuluhan kung gayon na Kontra-Gahum ang titulo ng koleksiyong ito ng mga sanaysay ng progresibong mga akademiko hinggil sa pampulitikang pamamaslang ngayon sa bansa. Hindi lamang dahil ipinapaalala, sa ilang larangan, ng papatinding pasismo ng rehimeng Arroyo ang pasismo ni Mussolini. Resulta ang titulo ng pagsapul sa unawang ang panunupil at pamamaslang ng rehimen ay bahagi hindi lamang ng pagsisikap ng pekeng pangulo na manatili sa puwesto, kundi ng matagalang plano ng mga nagsasamantala’ t nagha-hari sa bayan na lusubin at paatrasin ang mga lumalaban.

Ang tugon at solusyon, samakatuwid, ay rebolusyon – at ang pag-gawa ng kontra-gahum na mahalagang bahagi nito. May katawagan si Jose Ma. Sison na malapit sa ideya ni Gramsci: “rebolusyong pang-kultura” . Sa pagteorya ng dalawa, mahalaga ang mga intelektuwal, nakapag-aral na mga kabataan at mga guro sa kanilang paglubog sa buhay at pakikibaka ng batayang masa. Sila ang target na mga mambabasa ng Kontra-Gahum. Sa iba’t ibang sanaysay sa libro, isinasangkot at hinihimok sila sa kolektibong proyekto ng paggawa ng kontra-gahum na tatapos sa pamamaslang at pagsasamantala.

Inilarawan ni E. San Juan Jr. ang historikal at istruktural na mga kontradiksiyon na humuhubog sa terorismo ng neo-kolonyal na estado ngayon. Iniulat ni Elmer Ordoñez ang pagkakatulad ng pamamaslang sa naging patakaran ng US sa ibang bansa. Hinango ni Ramon Guillermo ang susing mga salita sa mga dokumento ng Oplan Bantay-Laya at ipinakita ang ugat at kahulugan nito sa mga patakarang pang-militar ng US. Sinuri ni Peter Chua ang ugnayan ng mga patakarang mapanupil ng rehimen sa pamamaslang, partikular sa pambansang mga minorya.

Tinugaygay ni Rolando Tolentino ang disposisyon sa kultura, pulitika at ekonomiya ng iba’t ibang uri, pati ang “sakit” ng pekeng pangulo, sa panahong ito ng pamamaslang. Tinalakay ni JPaul Manzanilla ang paglilihim at pagsisinungaling bilang bahagi ng panunupil ng rehimen. Naglahad ng mga datos at progresibong pagsusuri si Danilo Arao sa pamamaslang sa mga mamamahayag, at nanawagan ng pagkakaisa ng sektor. Ipinakita ni Rommel Rodriguez ang ugnayan ng mga pagbabago sa imprastruktura na pinaplano ng rehimen sa pamamaslang nito.

Isinanib ni Jonathan Beller ang matatalas na pagteorya sa “pulitikal”, kapitalismo at pelikula sa pagsuri sa kalagayan ng bansa at mula rito’y ipinakita ang halaga ng pagkukunwari (farce) sa pag-unawa sa sitwasyon. Malinaw na pinag-iba ni Arnold P. Alamon ang mga pagsisikap ng AFP at NPA na kabigin ang “puso’t isipan” ng mga mamamayan. Inilarawan ni Luis Teodoro kung paanong bumuwelta sa rehimen ang atake nito sa Kaliwa. Ipinakita sa bagong mga paraan ni Neferti Tadiar ang talaban ng kultura sa sitwasyong pampulitika at pang-ekonomiya ng bansa.

Iginiit ni Gerardo Lanuza na kailangang lumahok sa tunggalian sa pakahulugan ng mga karapatang pantao. Tinuligsa ni Sarah Raymundo ang maimpluwensiyang mga kaisipan mula sa Inglatera, na nagsasabing nagwakas na ang panahon ng pulitika. Ipinakita sa ilang akdang pampanitikan ni Gary Devilles kung paanong ang nakaririmarim na karahasan ng makapangyarihan ay tinatapatan ng paglaban. Inilatag ni Melania Abad ang kalagayang iniinugan ng makabayang “pagwiwika”. Inilapat ni Choy Pangilinan ang ilang malaganap na teorya sa pag-unawa sa reyalidad ng panunupil.

Mapagmuni ang pangwakas na pananalita ni Tolentino, na tungkol sa pananagutan at papel ng akademya’t paaralan sa pamamaslang at lipunan. Tumatarak sa puso ang tanong: “Matwid ba ang araw-araw na pagpupursigi sa daan ng Kalimugtong?” Sa tulong ng librong ito, tiwala tayong hindi lamang luha ang itutugon ng mga mambabasa sa tanong, sa pamamaslang at sa lipunan mismo – kundi pagpanig, pagkilos at pamumuhay nang bago.

Sa ganoon lamang magtatagumpay ang kinakailangang paggawa ng kontra-gahum.

Ang Kontra-Gahum, na inilathala ng IBON Foundation, ay mabibili sa iba’t ibang book stores. Lipad na at mandagit ng kopya.

Review of Subverso by Elmer Ordonez

This is from Dr. Ordonez Manila Times column, February 1, 2007

THE OTHER VIEW
By Elmer A. Ordoñez
Protest literature

IN these times, not a day seems to pass without a report of an extrajudicial killing or a desaparecido attributed invariably to death squads or vigilantes “inspired” (to use a retired general’s term) no doubt by the state’s program of liquidating the insurgent movement by 2010.

Hence, another addition to the body of protest literature (with a tradition that harks back to colonial times) is a book titled Subverso: Mga Tula at Kuwento Laban sa Pulitikal na Pandarahas which was launched late last year along with another book Stop the Political Killings which documents what has been the subject of the Melo Commission.

Back in the eighties in the wake of the assassination of Sen. “Ninoy” Aquino by military personnel, writers and editors were emboldened to put out journals of dissent. One was a booklet of poems on the murder of Ninoy—written by seven “apolitical” poets who were conscience-stricken enough to express their outrage in verse.

Ateneo de Manila saw fit to put out a special issue of its scholarly Philippine Studies, devoted to “new writing”—a collection of protest poems and essays. Earlier in UP Diliman Review editors changed its original academic (6x9) format to a magazine containing protest pieces and articles critical of the regime. The irrepressible Philippine Collegian had all along taken the risk of publicly taking on the dictatorship. The We Forum, Malaya, Mr. and Ms, Signs of the Times, Midweek and others were by then coming out to breach censorship and encourage dissent.

Prior to the present Subverso was a special issue (with the same title in two words) of Caracoa, a little magazine put out by the Philippine Literary Arts Council—containing protest poems of members and nonmembers. At an international poetry festival sponsored by the Ravens and UNESCO in late 1985, the poets read their protest work. Outstanding was Raul Ingles’ reading of his epic poem “Bayang Isinumpa” (Accursed Country of my Birth) at Rajah Sulayman Theater in Fort Santiago.

Right after EDSA, the new Cultural Center of the Philippines (CCP) undertook the publication of Kamao in three genre volumes (poetry, fiction and plays) to memorialize the writers’ struggle during the years of martial law. The return of press freedom did not stop the writing of protest literature for repression on the part of the ruling oligarchy, with the repressive state apparatus still intact, has continued.

The spate of extrajudicial killings and disappearances since 2001 is expressly the motivation for the pieces in Subverso with a good number touching on the malaise that afflicts a country bereft of social justice and national sovereignty. The collection includes works from established (or older) and new writers.

Two poems are from National Artists for Literature: Bienvenido Lumbera’s “Babala sa Tuko” (read during the State of the Nation Address rally, July 24, 2006) and Virgilio Almario’s “Sa Karahasan,” written in 1977). Jose F. Lacaba has a poem “In Memoriam,” about state repression. Two are from PUP-based writers: Rogelio Ordoñez’s “Ang Mundo sa Paningin ng Isang—,” about a worker’s awakening, and Bayani Aba­dilla’s “Oda Kay Ka Bel” (for party-list Rep. Crispin Beltran Jr.), still detained under old charges—a victim of 1017.

Other writers who developed before and during the First Quarter Storm are Mila Aguilar (who wrote poems in the underground under a pseudonym); the late Romulo Sandoval, who joined PAKSA, the nationalist writers group proscribed during martial law; Monico Atienza, the well-loved activist now struggling for his life at the PGH; Edel Garcellano, who writes in all genres in both English and Tagalog; Herminio Beltran Jr., who edits Ani, the CCP literary journal; Lilia Quindoza Santiago, feminist writer who later headed PANULAT founded in 1986 to continue the work of PAKSA; Nonilon Queano, one of the founders of Galian sa Arte at Tula; and Rene Villanueva, playwright and author of children’s literature.

Those whom I remember developed just before and after EDSA are two of the editors, Joi Barrios and Rolando Tolentino, and Romulo Ba­quiran who are members of CONTEND, copublisher (with Alliance of Concerned Teachers) of Sub­verso. The other editor is Mykel Andrada among the younger writers who are in academe, products of writers workshops held in UP, Silliman, and other campuses, and involved in mass work through NGOs (like Axel Pinpin who has been cited as a “writer of conscience” in prison by Philippine PEN).

A protest poem can be direct and lyrical like Queano’s opening lines: Walang pinipiling oras ang pakawalang ulupong at/ Anong bang-aw ng estado/ Walang umaga o gabi/ Kahit sa mataong lugar na matinding araw/ Itutumba’t lili­kidahin/ Yaong sa atin’y may pinakabusilak na puso,/ May awit na pinakamatimyas, / Pinakama­tigas na loob,/ Pinakamatibay na panata sa paglaya.

While he may express grief and sorrow for victims, the protest poet is certain about the outcome as in Pinpin’s “Sayaw ng Kasaysayan”: Magmeme­tamorposis/ Ang paulit-ulit/ At papalit-palit/ Tungo sa bagong anyo/ Na nagtagumpay na hibik.